Co zagraża rzepakowi wiosną

Zwiększająca się powierzchnia uprawy rzepaku ozimego jest jedną z przyczyn wzrastającego zagrożenia przez szkodniki. Tegoroczna długa i mroźna zima może być przyczyną wzrostu liczebności szkodników. Po bardzo wcześnie występujących na plantacjach rzepaku ozimego chowaczu granatku i chowaczu brukwiaczku, bardzo duże zagrożenie mogą spowodować występujące nieco później chowacz czterozębny i słodyszek rzepakowy. Najprostsza metoda zaobserwowania nalotów szkodników na plantacje rzepaku jest wypróbowana metoda żółtych naczyń.

Metoda żółtych naczyń" nie pozwala na określenie liczby owadów na roślinach, dostarcza natomiast informacji o nalocie szkodników na plantacje i aktualnym zagrożeniu przez poszczególne gatunki owadów. Niektóre szkodniki rzepaku ozimego mają określone progi szkodliwości. Próg szkodliwości jest to liczba szkodników występująca na plantacji, której przekroczenie powoduje konieczność przeprowadzenia zabiegu chemicznego zwalczania, uzasadnionego ekonomicznie.
Korzyści wynikające z przeprowadzonego zabiegu zwalczania szkodników powinny być wyższe niż całkowity koszt ochrony.

Stosując żółte naczynia należy kierować się następującymi zasadami:

– stosuje się żółte pojemniki, czterokątne lub owalne zbliżone kolorem do barwy kwiatów rzepaku. W pojemnikach wywierca się małe otwory, około 5 cm od górnej krawędzi naczynia, które będą zapobiegać przelewaniu się wody w razie opadów. Pojemniki na plantacji umieszcza się na wysokości wierzchołków roślin

– naczynia napełnia się wodą z dodatkiem kilku kropli płynu zmniejszającego napięcie powierzchniowe (płyn do mycia naczyń), aby odłowione szkodniki nie mogły wydostać się z naczynia. Wczesną wiosną, gdy ciecz w naczyniu może zamarzać (luty/marzec) można napełniać naczynia zimowymi płynami stosowanymi do spryskiwaczy szyb samochodowych

– żółte naczynia na plantacjach ustawia się około 20 m w głąb, licząc od brzegu pola, zawsze na wysokości wierzchołków roślin od strony przewidywanego nalotu szkodnika (lasy, zadrzewienia, ubiegłoroczne plantacje rzepaku).

Progi szkodliwości:
– chowacz czterozębny – próg szkodliwości: 20 chrząszczy w żółtym naczyniu w ciągu 3 dni"

– słodyszek rzepakowy – po stwierdzeniu obecności chrząszczy w żółtych naczyniach dalsze obserwacje prowadzić na roślinach. Próg szkodliwości: w okresie zwartego kwiatostanu 1-2 chrząszczy na 1 roślinie, w fazie luźnego kwiatostanu 3-5 chrząszczy na 1 roślinie.

– naczynia należy sprawdzać codziennie o tej samej porze dnia, najlepiej w południe. Po przeprowadzeniu obserwacji naczynia opróżnić i ponownie napełnić świeżym płynem.

Na przełomie marca i kwietnia, gdy rzepak ozimy zaczyna intensywnie rosnąć na plantacjach pojawia się chowacz czterozębny. Szkodnik ten nalatuje na plantacje rzepaku ozimego w ciągu dłuższego okresu (w porównaniu do chowacza brukwiaczka) może zasiedlać rzepak nawet krótko przed kwitnieniem.

Uszkodzenia powodowane przez chowacza czterozębnego są trudne do wykrycia, ponieważ nie występują skrzywienia czy zniekształcenia jak w przypadku miejsc żeru chowacza brukwiaczka. W roślinie rzepaku ozimego żeruje od kilku do kilkudziesięciu larw chowacza czterozębnego, w ogonkach liściowych, nerwach głównych i we wnętrzu łodyg. Pierwsze zauważalne objawy to małe nakłucia na pędzie i nerwach liści zrobione przez samicę w celu złożenia jaj. W przypadku silnych uszkodzeń roślin może dochodzić do zahamowania wzrostu, żółknięcia oraz zaginania lub załamania się liści. Duże zagrożenie stwarzają wtórne infekcje patogenami, wnikającymi przez uszkodzenia w dolnej części łodyg, głównie suchej zgnilizny roślin kapustnych i zgnilizny twardzikowej. Larwy długości od 4 do 5 mm, zakrzywione do wewnątrz, białawe, bez odnóży, głowa żółto-brązowa. Po zakończeniu żerowania przepoczwarczają się w glebie na głębokości od 2 do 4 cm. Postać dorosła długości od 2,5 do 3 mm, brązowa, łuskowato owłosiona, pokrywy skrzydeł z jasną białawą plamą za tarczą szyjną, odnóża czerwono-brunatne.
Chowacz czterozębny występuje na terenie całej Polski. Straty spowodowane przez tego szkodnika w sprzyjających warunkach agroklimatycznych dla chowacza czterozębnego (wysoka temperatura i susza) wynoszą nawet do ponad 20% plonu nasion.

Wraz z chowaczem czterozębnym na plantacje rzepaku nalatuje słodyszek rzepakowy. Słodyszek rzepakowy był i pozostaje najgroźniejszym szkodnikiem rzepaku, który powoduje duże straty w plonie, a w skrajnych przypadkach jego żerowanie może być przyczyną całkowitej utraty plonu.
Słodyszek rzepakowy – chrząszcz z rodziny łyszczynkowatych wielkości od 1,5 do 2,5 mm, podłużnie owalny z zielono niebieskawym połyskiem na grzbiecie. Przegryza pąki kwiatowe chcąc dostać się do pyłku, powstałe w ten sposób uszkodzenia powodują ich usychanie i odpadanie. Jaja składa do wnętrza pąków, larwy odżywiające się pyłkiem kwiatowym nie czynią roślinom większych szkód. Larwa długości od 3,5 do 4 mm, żółto-biała, na górnej stronie 2 do 3 ciemne plamy na każdym segmencie ciała pokrytego rzadkimi włoskami, trzy krótkie pary odnóży. Larwy przepoczwarczają się w glebie, postacie dorosłe pojawiają się w lipcu, żerują do sierpnia i schodzą do ziemi na przezimowanie.
Podczas nalotu słodyszka rzepakowego na rzepak, rośliny mogą znajdować się w różnym stanie rozwoju – od stadium rozety do pełni kwitnienia.
Nalot zależy przede wszystkim od temperatury w okresie wczesnowiosennym gdy, pąki rzepaku są jeszcze bardzo małe, słodyszek rzepakowy dostając się do pylników uszkadza pąki niszcząc je zupełnie.
Największa szkodliwość chrząszczy słodyszka rzepakowego występuje w okresie rozwoju pąków kwiatowych rzepaku. Rzepak kwitnący jest mniej narażony na szkody powodowane żerem chrząszczy słodyszka, chociaż szkodnik odbiera pszczołom część pyłku i nektaru. Rzepak jest rośliną o dużej zdolności regeneracyjnej, dzięki której w korzystnych warunkach uprawy potrafi uzupełnić uszkodzenia spowodowane przez słodyszka rzepakowego. Rośliny silnie opanowane przez słodyszka opóźniają kwitnienie spowodowane zniszczeniem najwcześniej rozwijających się pąków na gronach wierzchołkowych.

W nowoczesnej ochronie rzepaku przed słodyszkiem należy zapewnić roślinom bardzo dobre warunki agrotechniczne, co zwiększy zdolności do regeneracji uszkodzeń pąków kwiatowych. Właściwe stanowisko w płodozmianie (uprawianie rzepaku na tym samym polu nie wcześniej niż po upływie 4 lat oraz zachowanie izolacji przestrzennej od jarych upraw krzyżowych, a także od zachwaszczonych roślinami należącymi do tej rodziny) ogranicza rozwój i szkodliwość słodyszka rzepakowego. Optymalne nawożenie rzepaku zwiększa odporność roślin na uszkodzenia oraz polepsza zdolności regeneracji.
Zwalczanie słodyszka rzepakowego przeprowadza się zgodnie z sygnalizacją po wystąpieniu chrząszczy na pąkujących roślinach rzepaku. Insektycydy zarejestrowane do zwalczania chowacza czterozębnego i słodyszka rzepakowego podano w tabeli 1. Zabieg należy powtórzyć, gdy przedłuża się nalot szkodnika.

Tabela 1. Insektycydy zarejestrowane do zwalczania chowacza czterozębnego i słodyszka rzepakowego.