W okresie jesiennego rozwoju zagrożenie dla upraw rzepaku ozimego stanowią: pchełki ziemne, pchełka rzepakowa, chowacz galasówek, gnatarz rzepakowiec, mszyca kapuściana, miniarka kapuścianka i śmietka kapuściana, a w ostatnim okresie rolnice, piętnówki, bielinki i tantniś krzyżowiaczek
Żerowanie tych szkodników powoduje, że rośliny są osłabione i nieprawidłowo wykształcone, a tym samym bardziej narażone na niekorzystne warunki klimatyczne w okresie zimy i wczesnej wiosny. Spośród wymienionych szkodników do najczęściej występujących należą: gnatarz rzepakowiec, rolnice i śmietka kapuściana.
Gnatarz rzepakowiec
Jest to owad błonkoskrzydły długości 6-8 mm (rozpiętość skrzydeł 20 mm), barwy pomarańczowej, z głową, czułkami, rysunkiem na tułowiu oraz przednim brzegiem skrzydeł barwy czarnej. Larwy są początkowo szarozielone z czarną głową, później aksamitnoczarne budową podobne do gąsienic motyli, lecz z 11 parami odnóży, dorosła larwa ma do 2 cm długości.Szkody wyrządzają larwy zjadające liście, w przypadku licznego wystąpienia powodujące gołożery. Na rzepaku ozimym larwy żerują głównie w okresie jesiennego rozwoju roślin, zwykle aż do wystąpienia pierwszych przymrozków. Długa, ciepła jesień przedłuża okres żerowania larw, co zwiększa powodowane szkody.
Rolnice
Motyle o aktywności nocnej, mogące się przemieszczać na duże odległości. Charakteryzują się dużą płodnością i wielożernym stadium larwalnym. Cechy te sprawiają, że rolnice są przyczyną znacznych strat na plantacjach roślin uprawach. Samica może złożyć jednorazowo do 2000 jaj. Składa je do ziemi lub na roślinie żywicielskiej. Gąsienice są nagie i żerują najczęściej w nocy. Ich cechą charakterystyczną jest spiralne zwijanie się w czasie spoczynku lub w razie zaniepokojenia. Młode gąsienice żerują na nadziemnych częściach roślin, starsze kryją się w glebie, gdzie uszkadzają korzenie lub wychodzą w nocy na powierzchnię i podgryzają rośliny u nasady. Uszkodzenia w okolicy szyjki korzeniowej powodują, że roślina przewraca się i zamiera..jpg)
Śmietka kapuściana
Muchówka wielkości około 6 mm, o ciele barwy szarej, pokryte czarnymi szczecinkami. Dorosłe osobniki pojawiają się na przełomie kwietnia i maja, samice składają po jednym lub po kilka jaj pomiędzy grudki ziemi wokół roślin lub bezpośrednio na szyjce korzeniowej. Po około 5 dniach wylęgają się larwy, beznogie, robakowate, barwy kremowej, żerują na korzeniu i szyjce korzeniowej. Po 3 do 4 tygodniowym okresie żerowania przepoczwarzają się w glebie, dając początek następnym pokoleniom. Larwy kolejnych pokoleń rozwijają się na rozetach liściowych roślin krzyżowych. W ciągu roku mogą się rozwinąć 2, czasami 3 pokolenia. Przy zwalczaniu tego szkodnika dobre rezultaty daje też niszczenie chwastów, szczególnie krzyżowych oraz kwitnących, gdyż właśnie te najbardziej wabią muchówki.
Zmiany agroklimatyczne, uproszczenia agrotechniczne (np. zostawianie samosiewów rzepaku) sprzyjają jednocześnie wzrostowi nasilenia szkodników, które dodatkowo powinno się zwalczać jesienią poprzez opryskiwanie roślin po przekroczeniu przez szkodniki progu ekonomicznej szkodliwości.
Podstawową metodą ograniczania jesiennego zagrożenia powodowanego przez szkodniki oraz choroby grzybowe oprócz przestrzegania zasad prawidłowej agrotechniki (tab. 3) jest zaprawianie nasion.
Szkodniki występujące w okresie jesiennej wegetacji rzepaku ozimego zwalczane są głównie poprzez stosowanie zapraw nasiennych. O ile nie zastosowano zaprawy nasiennej lub gdy nasilenie szkodników przekroczy próg ekonomicznej szkodliwości należy wykonać zabieg opryskiwania (tab. 4). Dotyczy to zwłaszcza późnego wystąpienia pchełek ziemnych, gdy niektóre zaprawy mogą już nie działać i istnieje potrzeba opryskiwania roślin.
Tabela 1: Opis uszkodzeń podziemnych części roślin rzepaku powodowanych przez jesienne szkodniki
| Szkodnik | Opis uszkodzenia rośliny
| Chowacz galasówek
| Na szyjce korzeniowej lub korzeniu znaleźć można jedną lub kilka okrągłych, gładkościennych narośli o średnicy około 1 cm. Po przekrojeniu narośli, we wnętrzu znajduje się chodnik i larwa chowacza galasówka.
| Drążyny
| W korzeniu i szyjce korzeniowej znaleźć można wydrążone chodniki i korytarze.
| Drutowce
| Uszkodzenia systemu korzeniowego – odgryzione korzenie boczne i pogryzienia korzenia głównego.
| Gryzonie
| Uszkodzenia systemu korzeniowego – podgryzanie roślin podczas podkopywania pod nimi nor. Obserwuje się także uszkodzenia liści i łodygi – szczególnie w początkowych fazach rozwoju rzepaku.
| Nicienie
| Rośliny skarlałe, źle rozwijające się, o liściach zaginających się i więdnących. Na korzeniach zaobserwować można zniekształcenia i kuleczki – cysty nicieni.
| Pędraki
| Uszkodzenia systemu korzeniowego – odgryzione korzenie boczne i pogryzienia korzenia głównego.
| Rolnice
| Rośliny są podgryzane w okolicach szyjki korzeniowej, co powoduje ich odcięcie od korzeni. Część z nich jest wciągana do otworów uprzednio zrobionych przez gąsienice w glebie. Czasami zaobserwować można również żery na liściach.
| Śmietka kapuściana
| Na szyjce korzeniowej i korzeniach występują brązowe przebarwienia oraz miejsca nadgniłe. Korzenie boczne są częściowo obumarłe i z trudem można stwierdzić ich obecność podczas wyrywania roślin z ziemi. W zewnętrznej warstwie korzenia, jak też we wnętrzu szyjki korzeniowej, znajduje się chodniki i obumarłą tkankę, w której żerują larwy śmietki kapuścianej. | |
Tabela 2: Opis uszkodzeń nadziemnych części roślin rzepaku powodowanych przez jesienne szkodniki
| Szkodnik | Opis uszkodzenia rośliny
| Bielniki
| Zaobserwować można wygryzione w blaszce liściowej okienka. Starsze, bardziej żarłoczne gąsienice mogą szkieletować liście.
| Gnatarz rzepakowiec
| Na dolnej stronie liści można zaobserwować ubytki tkanki zeskrobanej przez młode stadia larwalne oraz wygryzione w blaszce małe otwory. Później występują gołożery powodowane przez starsze stadia larwalne, zjadane są całe liście, pozostają jedynie główne nerwy, kwiatostany i łuszczyny.
| Miniarka kapuściana
| Na ogonkach i blaszkach liściowych można zaobserwować miny powstałe wskutek wyjedzenia przez larwy znajdującego się pod skórką miękiszu. W minach znajdują się małe białawe beznogie larwy.
| Mszyca kapuściana
| W okresie jesiennej wegetacji mszyca kapuściana zasiedla rośliny rzepaku ozimego i uszkadza blaszkę liściową. Rośliny są zahamowane we wzroście, a w warunkach niedoboru wilgoci żółkną i zasychają.
| Pchełka rzepakowa
| Na liścieniach i liściach występują typowe objawy żeru (wygryzione otwory i szkieletowanie liści). Bardzo duża liczebność populacji powoduje, że liście mogą zostać sitowato podziurawione. Bardziej znaczący jest żer dominujący w ogonkach liściowych, nerwach liściowych oraz rdzeniu. W chodnikach można znaleźć brązową mączkę lub brudnobiałe larwy.
| Pchełki ziemne
| Na młodych liściach, liścieniach, a nawet na kiełkach wschodzących roślin widać małe, okrągłe wyżerki o średnicy około 1 mm. Uszkodzona tkanka liścieni traci szybko wodę i roślina zasycha w ciągu 2-3 dni. Kiełki zostają zniszczone jeszcze przed wydostaniem się na powierzchnię.
| Ślimaki
| Siewki po wschodach zjadane są w całości lub ścinane przez ślimaki tuż nad powierzchnią gleby. Na roślinach i glebie widać śluz od ślimaków.
| Tantiś krzyżowiaczek
| Na liściach znaleźć można liczne drobne okrągławe lub nieregularne okienka, powstałe wskutek zeskrobania przez gąsienice dolnej skórki i miękiszu. Górna skórka w miarę wzrostu liścia pęka i powstają otwory.
| Zwierzyna łowna i ptaki
| Zgryzanie oraz wyżeranie nawet całych roślin w okresie wschodów (ptaki) oraz w późniejszych fazach rozwojowych (zwierzyna łowna i ptaki). | |
Tabela 3: Metody i sposoby ochrony rzepaku przed jesiennymi szkodnikami
| Szkodnik | Metody i sposób ochrony
| Chowacz galasówek
| agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych roślin krzyżowych i warzyw kapustnych, niska norma wysiewu nasion, wczesny siew nasion, zaprawianie nasion
| Drążyny
| agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych roślin krzyżowych i warzyw kapustnych, wczesny siew nasion, zwiększenie normy wysiewu nasion, zaprawianie nasion, opryskiwanie roślin i gleby
| Drutowce
| agrotechnika, wczesny siew nasion, zwiększenie normy wysiewu nasion, zaprawianie nasion, granulaty
| Nicienie
| agrotechnika, prawidłowy płodozmian, 5-letnia przerwa w uprawie, izolacja przestrzenna od innych roślin krzyżowych i warzyw kapustnych, granulaty
| Pędraki
| agrotechnika, podorywki, talerzowanie, orka, niszczenie chwastów, wczesny siew nasion, zwiększenie normy wysiewu nasion, zaprawianie nasion, granulaty
| Rolnice
| agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych roślin krzyżowych i warzyw kapustnych, wczesny siew nasion, zwalczanie chwastów, zwiększenie normy wysiewu nasion, zwiększone nawożenie mineralne, opryskiwanie gleby i roślin, granulaty
| Śmietka kapuściana
| izolacja przestrzenna od innych roślin krzyżowych i warzyw kapustnych, wczesny siew nasion, zwiększenie normy wysiewu nasion, zaprawianie nasion, opryskiwanie roślin
| Bielniki
| agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych roślin krzyżowych i warzyw kapustnych, opryskiwanie roślin
| Gryzonie
| agrotechnika, podorywki, talerzowanie, nie przyorywać słomy, niszczenie chwastów, izolacja przestrzenna od innych roślin krzyżowych i warzyw kapustnych, wczesny siew nasion, zwiększenie normy wysiewu nasion, metody biologiczne i chemiczne
| Gnatarz rzepakowiec
| izolacja przestrzenna od innych roślin krzyżowych i warzyw kapustnych, wczesny siew nasion, zwiększenie normy wysiewu nasion, zaprawianie nasion, opryskiwanie roślin i gleby
| Miniarka kapuściana
| izolacja przestrzenna od innych roślin krzyżowych i warzyw kapustnych, wczesny siew nasion, zwiększenie normy wysiewu nasion, zrównoważone nawożenie, zaprawianie nasion, opryskiwanie roślin insektycydami selektywnymi
| Mszyca kapuściana
| izolacja przestrzenna od innych roślin krzyżowych i warzyw kapustnych, wczesny siew nasion, zaprawianie nasion, opryskiwanie roślin
| Pchełka rzepakowa
| izolacja przestrzenna od innych roślin krzyżowych i warzyw kapustnych, wczesny siew nasion, zwiększenie normy wysiewu nasion, zaprawianie nasion, opryskiwanie roślin
| Pchełki ziemne
| izolacja przestrzenna od innych roślin krzyżowych i warzyw kapustnych, wczesny siew nasion, zwiększenie normy wysiewu nasion, zaprawianie nasion, opryskiwanie roślin
| Ślimaki
| agrotechnika, podorywki, talerzowanie, staranna uprawa roli, wapnowanie gleby, niszczenie chwastów, izolacja przestrzenna od innych roślin krzyżowych i warzyw kapustnych, wczesny siew nasion, zwiększenie normy wysiewu nasion, moluskocydy
| Tantiś krzyżowiaczek
| agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych roślin krzyżowych i warzyw kapustnych, zmniejszenie normy wysiewu nasion, zwiększone nawożenie mineralne, zwalczanie chwastów, opryskiwanie roślin
| Zwierzyna łowna i ptaki
| izolacja przestrzenna od innych roślin krzyżowych i warzyw kapustnych, wczesny siew nasion, zwiększenie normy wysiewu nasion, odstraszanie (metody mechaniczne i chemiczne) | |
Tabela 4: Insekcydy do zwalczania jesiennych szkodników
| Insekcyd | Gnatarz rzepakowiec | Mszyca kapuściana | Pchełki ziemne Alfamor 050 SC
| 0,2
| –
| –
| Alfazot 050 EC
| 0,2
| –
| –
| Alphaguard 100 EC
| 0,08-0,1
| 0,12
| –
| Alphatop 100 EC
| 0,08-0,1
| 0,12
| –
| Decis 2,5 EC
| 0,3-0,35
| 0,35
| 0,25
| Decistab TB
| 12-14 tab.
| 14 tab.
| 10 tab.
| Fastac 100 EC
| 0,08-0,1
| 0,12
| –
| Karate 025 EC
| 0,25-0,3
| –
| –
| Karate Zeon 050 CS
| 0,12-0,15
| –
| –
| Karate Zeon 100 CS
| 0,06-0,075
| –
| –
| Patriot 2,5 EC
| 0,3-0,35
| 0,35
| 0,25
| Patriot 100 EC
| 0,075-0,08
| 0,08
| 0,0625
| Pirimor 500 WG
| –
| 0,25-0,5
| –
| Ripcord Nowy 050 EC
| 0,2
| –
| –
| Ripcord Super 050 EC
| 0,2
| –
| –
| Talstar 100 EC
| –
| 0,1
| –
| Trebon 10 SC
| –
| 0,5
| –
| Trebon 30 EC
| –
| 0,3
| –
| |
Doc. dr hab. Marek Mrówczyński
Inż. Henryk Wachowiak
Instytut Ochrony Roślinw Poznaniu
