Największy areał roślin rolniczych w Polsce zajmują zboża. W naszych warunkach agroklimatycznych podstawą są zboża ozime. Uproszczenia w płodozmianie, nowoczesne technologie uprawy, intensywna ochrona przed chwastami i chorobami oraz wysokie nawożenie sprzyjają rozwojowi różnych gatunków owadów. Zmiany klimatyczne są również coraz częściej przyczyną występującego zagrożenia ze strony dotychczas mniej ważnych i mało znanych szkodników.
Przykładem takich szkodników licznie pojawiających się w ostatnich latach są: miniarki, łokaś garbatek, żółwinek zbożowy i lednica zbożowa. Wiosną na terenie Polski największe zagrożenie dla upraw zbożowych stanowią skrzypionki i mszyce (Tab.1).
Tab. 1. Znaczenie szkodników zbóż w Polsce.
|
Szkodniki |
Zboża ozime |
Zboża jare |
|
Lednica zbożowa |
+ |
+ |
|
Łokaś garbatek |
++(+) |
+ |
|
Miniarki |
+ |
++ |
|
Mszyce |
++ |
+++ |
|
Skrzypionki |
++ |
+++ |
|
Żółwinek zbożowy |
+ |
+ |
+ szkodnik o znaczeniu lokalnym
++ szkodnik ważny
+++ szkodnik bardzo ważny
( ) lokalnie
Obniżenie plonu ziarna przez szkodniki zależy od nasilenia występowania szkodników na plantacji powyżej progu szkodliwości (Tab.2), ilości ekonomicznie groźnych gatunków agrofagów, a także stanu i zdrowotności roślin oraz warunków agroklimatycznych.
Zwalczanie szkodników występujących na zbożach można prowadzić stosując różne metody i sposoby ochrony roślin. Podstawową metodą jest przestrzeganie zaleceń prawidłowej agrotechniki oraz stosowanie izolacji przestrzennej i czasowej dotyczącej lokalizacji plantacji roślin zbożowych. Stosowanie prawidłowej agrotechniki pozwala zmniejszyć liczbę zabiegów chemicznego zwalczania szkodników, nawet o połowę.
Tabela 2. Progi ekonomicznej szkodliwości wiosennych szkodników zbóż.
|
Szkodniki |
Termin obserwacji |
Próg szkodliwości |
|
Łokaś garbatek |
Jesień – wschody do przerwania wegetacji |
1-2 larwy lub 4 świeżo uszkodzone rośliny na 1 m2 |
|
Wiosna – początek wegetacji |
3-5 larw lub 8-10 świeżo uszkodzonych roślin na 1 m2 |
|
|
Mszyce zbożowe |
Kłoszenie lub zaraz po wykłoszeniu |
5 mszyc na 1 kłosie |
|
Skrzypionki zbożowe |
Wyrzucanie liścia flagowego |
1-1,5 larwy na źdźble |
|
Żółwinki |
Wzrost i krzewienie na wiosnę |
2-3 osobniki dorosłe na 1 m2 |
|
Formowanie ziarna, dojrzałość mleczna |
2 larwy na 1 m2 |
Lednica zbożowa
Pluskwiak wielkości od 8 do 9 mm, o ciele spłaszczonym barwy żółtej z ciemnymi prążkami na głowie i tarczce tułowiowej, głowa stożkowata, ryjkowato zwężona. Larwy podobne do owadów dorosłych, tylko mniejsze i z niewykształconymi skrzydłami. W ciągu roku rozwija się jedno pokolenie. Zimują owady dorosłe, na polach oraz w przydrożnych ściółkach i zaroślach. Po przezimowaniu, na przełomie maja i czerwca następuje przelot owadów dorosłych na zboża, głównie oziminy. Tam żerują, a następnie składają jaja na liście, źdźbła i kłosy zbóż. Larwy żerują podobnie jak postacie dorosłe, szybko osiągając pełny rozwój. Dojrzałe osobniki po krótkim żerowaniu wyszukują miejsc do zimowania.
Żółwinek zbożowy
Podobnie jak lednica, wykształca jedno pokolenie w roku. Jest pluskwiakiem wielkości około 10 mm, ma płaskie szerokie ciało, barwy szarej z czarnymi plamkami tworzącymi smugi, głowa trójkątna z dwoma podłużnymi rowkami, nogi i dolna strona ciała żółto-różowe. Na zboża (głównie pszenica i żyto ozime) przelatują na przełomie kwietnia i maja. Żerują wysysając soki z tkanek roślin powodując uszkodzenia takie jak lednica zbożowa, jaja składają na liściach. Młode larwy początkowo jasnozielone, po kilku godzinach czernieją, żerują na liściach i pochwach liściowych, następnie przechodzą na kłosy. Przepoczwarczenie następuje pod koniec maja i w czerwcu, postacie dorosłe po krótkim żerowaniu poszukują na miedzach i przydrożach miejsc do zimowania. Liczebność pluskwiaków obniża wczesny wysiew zbóż, sianie odmian wczesnych oraz wykonywanie podorywki. Zaoranie ściernisk po zbiorze może być bardzo skuteczne w obniżeniu liczebności zimujących tam postaci dorosłych.
Łokaś garbatek
W ostatnich latach plantacje zbóż są uszkadzane ponownie przez łokasia garbatka. Głównymi przyczynami wzrostu zagrożenia powodowanego przez łokasia garbatka jest: uprawa zbóż po zbożach, uproszczenia agrotechniczne oraz zmiany agroklimatyczne. Po przezimowaniu w glebie larwy łokasia garbatka zaczynają żer na zbożach ozimych i trawach, następnie na zbożach jarych. Liście są uszkadzane nie wskutek zjadania, lecz poprzez żucie i wysysanie. Objawy żerowania larw łokasia to rośliny o postrzępionych lub przeżartych liściach i połamanych źdźbłach. Rośliny uszkodzone giną lub wytwarzają nadmierną ilość źdźbeł bocznych, nie zawsze wydających kłosy, na polach powstają łysiny". Larwy są jasno-żółte z ciemną częścią głowową i dużymi czarnymi płytkami grzbietowymi, spłaszczone, nie przekraczające 3 cm długości, zaopatrzona w trzy pary odnóży tułowiowych. Chrząszcze osiągają długość około 16 mm, mają wałkowate ciało brązowo-czarnej barwy z jasną stroną brzuszną, czułki i odnóża są rudo-brązowe. Żerują na kłosach traw i zbóż (na owsie rzadko), odżywiając się miękkim ziarnem. Skutkiem tych uszkodzeń jest szczerbatość kłosów. Jeden chrząszcz może w ciągu nocy wyjeść ziarno nawet z całego kłosa.
Miniarki
Drobne muchówki, które w okresie larwalnym są wewnętrznymi pasożytami liści zbóż. Odżywiają się miękiszem palisadowym, wygryzając nieregularne korytarze. Każda larwa uszkadza tylko po jednym liściu, gdy uszkodzenie jest silne zasycha cała blaszka liściowa. W momencie stwierdzenia rozległych uszkodzeń na liściach, tzw. "min", na chemiczną ochronę przed tymi szkodnikami jest już za późno. Dorosłe samice składają pojedynczo po 20-30 jaj na górnej stronie liścia, w małych wydrążonych dołeczkach, które służą miniarkom do pobiera pokarmu. W ciągu roku rozwijają się zwykle dwa pokolenia. Wstępne badania wykazały możliwość ograniczenia szkodliwości miniarek przez równoczesne chemiczne zwalczanie młodych larw skrzypionek i miniarek.
Mszyce
Zarówno larwy, jak i postacie dorosłe uszkadzają rośliny przez wysysanie soków z liści, pochew liściowych, źdźbeł i kłosów. Skutkiem jest zachwianie gospodarki wodnej rośliny, co prowadzi do więdnięcia i zasychania młodych roślin, natomiast do niewykłaszania zbóż i bielenia kłosów u starszych roślin. Innym dużym zagrożeniem niesionym przez mszyce są przenoszone przez nie choroby wirusowe. W jednym sezonie wegetacyjnym, zależnie od gatunku może się rozwijać od ośmiu do dwunastu pokoleń. W ciągu 30-dniowego życia, przy wysokim wskaźniku reprodukcji, populacja mszycy zbożowej może się podwoić podczas trzech dni, a po 20 dniach wzrost może być pięćdziesięciokrotny. Stosowanie nawozów azotowych sprzyja mszycom, gdyż potrzebują one dużych ilości rozpuszczalnych związków azotowych. Są niewielkich rozmiarów, od 1,5 do 3 mm, różnie zabarwione, występują osobniki uskrzydlone i bezskrzydłe, wspólną cechą charakterystyczną jest występowanie w tylnej części odwłoka dwóch rurek zwanych syfonami.
Skrzypionki
Chrząszcze o ciele wydłużonym, metalicznie błyszczące, zielonkawe lub niebieskie, czułki długie, nitkowate. Zimują w ściółce i korzeniowych częściach roślin. Postacie dorosłe wiosną prowadzą żer uzupełniający na liściach zbóż i traw. W maju i czerwcu, w miejscach żerowania składają jaja. Larwy brunatno-żółte z czarną głową, z trzema parami silnych odnóży, o ciele wysklepionym, pokrytym wyrzucanymi na wierzch odchodami. Larwy odżywiają się miękiszem, zdrapując go wzdłuż nerwów liści. Prowadzi to do powstawania białych plam i podłużnych dziurek na liściach, u roślin młodych występuje nadmierne krzewienie. Chrząszcze pojawiają się w lipcu, żyją do jesieni żerując na zbożach i trawach.
Obecnie oraz w najbliższych latach podstawową metodą ochrony zbóż przed szkodnikami jest i pozostanie stosowanie selektywnych chemicznych środków ochrony roślin. Środki ochrony roślin należy stosować w sposób bezpieczny dla środowiska – zgodnie z etykietą-instrukcją stosowania (Tab.3).
Tabela 3. Insektycydy zalecane do zwalczania szkodników zbóż.
-
Insektycydy
Dawka na 1 ha
mszyce
skrzypionki
Agro Pirymikarb 500 WG
0,25 kg
–
Alfazot Extra 100 EC
0,12 l
0,1 l
Alpha Gold 100 EC
0,12 l
0,1 l
Ammo Super 100 EW
0,1 l
0,1 l
Bi 58 Nowy 400 EC
0,5 l
0,5 l
Bulldock 025 EC
0,25 l
0,25 l
Danadim 400 EC
0,5 l
0,5 l
Danadim Progress 400 EC
0,5 l
0,5 l
Fastac 100 EC
0,12 l
0,1 l
Fury 100 EW
0,1 l
0,1 l
Golden Alpha 100 EC
0,12 l
0,1 l
Karate Zeon 050 CS
0,1 l
0,1 l
Kung-Fu 050 CS
0,1 l
0,1 l
Minuet 100 EW
0,1 l
0,1 l
Nurelle Max 515 EC
0,6 l
0,6 l
Patriot 100 EC
0,0625 l
0,0625 l
Pilar-Alfacypermetryna 100 EC
0,12 l
0,1 l
Pilar-Lambda-Cyhalotryna 050 CS
0,1 l
0,1 l
Pirimor 500 WG
0,25 kg
–
Rage 100 EW
0,1 l
0,1 l
Rapid 060 CS
0,08 l
0,08 l
Sumi–Alpha 050 EC
0,25 l
0,25 l
Tak Tak 100 EC
0,12 l
0,1 l
Talstar 100 EC
0,075 l
0,1 l
Titan 100 EW
0,1 l
0,1 l
Bardzo ważny jest termin i sposób wykonania zabiegu oraz warunki atmosferyczne, w których prowadzona jest ochrona. Dobór odpowiedniej dawki środka ochrony roślin, prawidłowe przygotowanie cieczy użytkowej, właściwie wykonany zabieg opryskiwania roślin mogą decydować o skuteczności zwalczania.
"
