Mączki rybne w żywieniu trzody chlewnej

Mączki rybne od szeregu lat są stosowane w żywieniu trzody chlewnej. Wytwarza się je z całych ryb, w tym także z jednego gatunku, lub z odpadów powstających w procesie przetwórstwa rybnego, takich jak: głowy, wnętrzności, kręgosłup, łuski i płetwy, skóry oraz surowców i gotowych produktów nie nadających się do spożycia.”””

W zależności od użytego surowca, skład chemiczny mączek rybnych może być zróżnicowany. I tak, mogą zawierać od 45 do 70% białka ogólnego, z czego ponad 90% to białko strawne, bogate w aminokwasy egzogenne. Wartość biologiczna białka w mączkach rybnych jest wysoka, najwyższa chyba ze wszystkich mączek zwierzęcych, zawiera bowiem zarówno dużo lizyny, jak i metioniny, czy tryptofanu i treoniny. Strawność białka w mączkach jest wysoka, może dochodzić nawet do 90%. Jednakże wartość białka może się zmieniać w zależności od rodzaju użytego surowca oraz technologii produkcji. Przy produkcji mączki rybnej surowce są podgrzewane i suszone. Działanie wysokich temperatur powoduje niszczenie drobnoustrojów patogennych m. in. Salmonelli, a także następuje częściowe odtłuszczenie surowca.
Mączki rybne ponadto zawierają znaczne ilości tłuszczu (od 10 do 15%), dzięki czemu charakteryzują się wysoką koncentracją energii metabolicznej strawnej, która dla świń może wynosić nawet ponad 16 MJ/kg. Ponieważ tłuszcze mączek rybnych zawiera dużo kwasów nienasyconych i silnie obniża jakość, smak i zapach tłuszczu świń nią żywionych, a poza tym przy dużej ilości tłuszczu mniej jest białka w mączce, wysoką ilość tłuszczu uważa się za niewskazaną. Pożądana jest zawartość 2-3% tłuszczu, ale dopuszcza się do 9%. Ponadto zawarte w mączkach rybnych tłuszcze ulegają dość łatwo procesowi jełczenia, a powstające w wyniku tych reakcji substancje mogą być toksyczne dla zwierząt, zwłaszcza dla młodych. Aby uchronić mączki przed jełczeniem dodawane są do nich przeciwutleniacze.
Mączki rybne zawierają znaczne ilości witamin, głównie z grupy B, a także lipofilnych (A, D, E). Są również bogatym źródłem wielu makroelementów, głównie wapnia, magnezu, fosforu, sodu i chloru oraz takich mikroelementów jak: miedź, selen, kobalt, żelazo, jod, molibden oraz cynk.
Niektóre mączki rybne mogą zawierać znaczne ilości soli kuchennej, co wskazuje, że w ich składzie duży jest udział ryb solonych. Zawartość soli w mączce może dochodzić nawet do 20%. Mączki takie mają ograniczone zastosowanie.
Mączki rybne są produktem niestandaryzowanym, mają więc dość zmienny skład chemiczny i tym samym różną wartość pokarmową. W tab.1 przedstawiono zawartość składników pokarmowych i energii w 1 kg kilku typów mączek rybnych.
W mieszankach dla świń udział mączek rybnych nie przekracza 10 %. Jest to pasza droga, a zatem nie stosuje się jej w nadmiarze, tylko tyle, ile wynika z bilansu aminokwasów egzogennych w dawce. W końcowym okresie tuczu świń, co najmniej na 2-3 tygodnie przed ubojem, mieszanki nie powinny zawierać mączki rybnej, ponieważ może ona obniżyć walory smakowe mięsa.
W kraju nie produkuje się wystarczającej ilości mączek rybnych. Część musi być importowana. Dużymi producentami takich mączek są: Peru, Chile, Norwegia, Islandia, Chiny, Tajlandia, USA, Japonia i Dania. Mączki peruwiańskie znane są w świecie z bardzo dobrej jakości, ponieważ produkowane są w dużej mierze z całych, świeżych ryb. Mączki norweskie i islandzkie zawierają około 1% soli. Rocznie produkuje się na świecie ponad 6,3 mln ton mączek rybnych (dla porównania: na świecie produkuje się rocznie 215 mln ton śruty sojowej).
Mączki należy przechowywać starannie, aby tłuszcz i białko nie ulegały procesom rozkładu.
Na rynku surowców paszowych dla trzody chlewnej od wielu lat można spotkać również koncentraty rybne, w skład których – oprócz mączek rybnych – wchodzą też inne surowce i dodatki paszowe. W zależności od zawartości mączki rybne mogą stanowić główne źródło białka i aminokwasów w koncentracie, ale mogą też stanowić doskonałe uzupełnienie zawartości aminokwasów egzogennych jakiegoś innego surowca paszowego podnosząc w ten sposób jego wartość pokarmową. Zawartość białka w koncentratach rybnych może wahać się od 30 do 55%. Strawność białka oraz zawartość w nim aminokwasów egzogennych zależą w dużej mierze od składu surowcowego danego koncentratu.
Koncentraty rybne są też uzupełniane tłuszczami, w tym również olejami rybnymi i roślinnymi. Mogą w swoim składzie zawierać nawet 20 i więcej procent tłuszczu Łączenie tłuszczów roślinnych z rybnymi wydaje się być korzystne, gdyż oleje rybne zawierają mało kwasu linolowego (C _18:2) oraz linolenowego (C _18:3). Kwasy te występują w olejach roślinnych. Przy szczególnie wysokiej zawartości tłuszczu trzeba pamiętać, że może on ulegać jełczeniu.
Niektórzy producenci oferują wysoko przetworzone produkty z mączek rybnych, także hydrolizaty białka rybnego, najczęściej pozbawione przykrego zapachu rybnego, zawierające nawet ponad 70 i więcej procent białka o strawności przekraczającej 95%. Ponieważ są to najczęściej dość drogie produkty, przemysł paszowy wykorzystuje je przede wszystkim do produkcji specjalistycznych mieszanek dla prosiąt. Warto wiedzieć, że wysoko uszlachetnione mączki rybne są wykorzystywane w produkcji żywności dla ludzi, podnosząc wartość odżywczą produktów, do których są dodawane.
Chcąc wykorzystać mączkę rybną lub koncentrat rybny jako składnik przygotowywanej w gospodarstwie mieszanki paszowej dla warchlaków, tuczników lub loch należy bardzo dokładnie zapoznać się z deklarowaną przez producenta wartością pokarmową danego produktu (zawartość energii metabolicznej, białka i jego strawność, aminokwasów, a także mikroelementów i witamin), a następnie uwzględnić te wielkości podczas układania receptury. Producent koncentratu rybnego jest zawsze zobowiązany dokładnie poinformować kupującego, z jakich surowców został dany koncentrat wyprodukowany. Warto także zwrócić uwagę na zawartość włókna surowego w koncentracie, wysoki udział włókna surowego może obniżać strawność białka.
Tab. 1. Zawartość energii i składników pokarmowych w 1 kg mączki rybnej (wg. Normy żywienia świń, PAN, 1993)

Żywieniowcy zalecają, aby udział mączek rybnych w paszach dla tuczników wynosił od 2 do 5%, zaś dla warchlaków i loch do 10%. Natomiast udział mączek rybnych w paszach dla prosiąt może być znacznie wyższy (nawet do 15%), ale muszą to być mączki wysokiej jakości, przeznaczona specjalnie do produkcji pasz dla młodych zwierząt.