Uprawa pszenżyta w Polsce w ostatnich latach nabiera coraz większego znaczenia. Zajmuje ono pod względem udziału zbóż w strukturze zasiewów drugie miejsce po pszenicy. W związku z rozporządzeniem, które ma obowiązywać od 2014 roku, nakazującym uprawę zbóż w tym pszenżyta zgodnie z systemem integrowanej ochrony roślin, istnieje potrzeba przedstawienia najistotniejszych elementów zasad integrowanej ochrony.
Polega ona na preferowaniu metod agrotechnicznych (odpowiedni płodozmian, poprawna uprawa roli, mechaniczna pielęgnacja zasiewów), hodowlanych (postęp biologiczny) i chemicznych (stosowanie ochrony zgodnie z zasadami ochrony integrowanej). Oznacza to, że do minimum ogranicza się wprowadzanie do środowiska obcych związków chemicznych (nawozów mineralnych, pestycydów), co korzystnie wpływa na jego ochronę oraz żyzność gleby.
Integrowana technologia nie jest nastawiona na maksymalizacje plonu, ale na opłacalność, dlatego zdarza się, że uzyskujemy nieco niższe plony, jednak wynik ekonomiczny jest korzystniejszy z racji mniejszych nakładów na środki produkcji.
Wykorzystanie postępu biologicznego, to ważny element technologii integrowanej. Właściwy wybór odmiany umożliwia uzyskanie wysokiego plonowania bez zwiększenia nakładów na środki produkcji lub nawet przy zmniejszeniu zużycia niektórych środków, np. wybierając odmianę bardziej odporną na choroby lub wyleganie. Pełne wykorzystanie postępu biologicznego jest możliwe tylko w warunkach prawidłowej rejonizacji gatunków i odmian oraz stosowania agrotechniki uwzględniającej specyficzne ich wymagania. Pewnym ułatwieniem przy wyborze odmiany do uprawy w danym rejonie mogą stanowić Listy zalecanych do uprawy odmian na obszarze województw” (tzw. LZO). Tworzone one są na podstawie wyników doświadczeń prowadzonych w ramach programu Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego i Rolniczego koordynowanego przez COBORU.
Sposób uprawy gleby pod pszenżyto ozime zależy od zwięzłości gleby, przedplonu i terminu jego zbioru, stanu roli po zbiorze, przedplonu, panujących warunków atmosferycznych oraz technicznego wyposażenia gospodarstwa w odpowiedni sprzęt. We współczesnym rolnictwie, obok klasycznej uprawy płużnej, w przygotowaniu gleby pod zasiew zbóż stosuje się metodę uproszczoną – bezorkową. Oba systemy uprawy mają swoje wady i zalety, są możliwe w przypadku stosowania integrowanych systemów produkcji. Pszenżyto w stanowisku po motylkowatych i kukurydzy oraz zbożach uprawiane jest zazwyczaj metodą płużną. Po rzepaku, okopowych i częściowo zbożach stosowany jest siew bezorkowy. W porównaniu do pełnej uprawy orkowej zmniejsza on nakłady pracy, zużycie paliwa, korzystnie wpływa na ograniczenie erozji gleby, uwilgotnienie roli oraz zawartość substancji organicznej w glebie. Stosowanie uproszczonej uprawy roli w zmianowaniach uproszczonych zwiększa jednak niebezpieczeństwo nasilenia występowania niektórych chwastów, chorób i szkodników. Uproszczenie w uprawie roli polega głównie na zastąpieniu pługa przez zestawy uprawowe lub uprawowo-siewne. W skład agregatów wchodzi najczęściej kultywator o łapach sztywnych albo brona talerzowa i wał strunowy. Zabiegów uprawowych nie powinno się rozpoczynać przy zbyt dużej wilgotności gleby, szczególnie na glebach ciężkich i średnich. Takie warunki wilgotnościowe mogą spowodować nadmierne zagęszczenie gleby po śladach kół ciągnika i przyczynić się do osłabienia wschodów i zahamowania wzrostu roślin. Pełna uprawa płużna pozwala na dokładne i głębokie przykrycie resztek pożniwnych oraz istotne zmniejsza możliwość porażenia pszenżyta przez grzyby chorobotwórcze.
Ważniejszych elementów integrowanej ochrony jest przedplon. Prawidłowo dobrany przedplon zapewnia ochronę gleb przed erozją, ogranicza wymywanie azotanów, zapewnia mniejsze nasilenie patogenów, zwiększa zasoby materii organicznej i poprawę żyzności oraz aktywności biologicznej gleby. Najlepszymi przedplonami dla pszenżyta są wczesne strączkowe uprawiane na nasiona, motylkowe wieloletnie, rzepak a także wczesne i średniowczesne ziemniaki uprawiane na oborniku. Stanowiska po koniczynie i lucernie oraz ich mieszankach z trawami należy wcześnie przygotować pod zasiew, aby przyspieszyć rozkład resztek pożniwnych i uzupełnić braki wody w glebie.
Rośliny zbożowe poza owsem są najgorszymi przedplonami dla pszenżyta, po których plonuje od 15-20% niżej niż po przedplonach niezbożowych. W jednogatunkowej monokulturze zbożowej na glebie kompleksu żytniego dobrego obniżka plonu pszenżyta wynosi 20%, natomiast w gorszych warunkach siedliskowych (kompleks żytni słaby) dochodzi do 35%. Obniżka plonu ziarna pszenżyta w uprawie po zbożach jest związana ze słabszym jego krzewieniem, większym wypadaniem roślin w czasie wegetacji, mniejszą liczbą kłosów na jednostce powierzchni i liczbą oraz masą ziarniaków w kłosie. Zboża ozime jako przedplony zwiększają zachwaszczenie, poza tym pszenżyto ozime jest porażane przez choroby systemu korzeniowego.
Podstawowym elementem integrowanej technologii produkcji pszenżyta ozimego jest prawidłowe wykonanie siewu, składa się na nie odpowiedni materiał siewny, termin siewu i ilość wysiewu.
Do siewu należy używać zaprawionego materiału kwalifikowanego, gwarantuje on czystość odmianową i odpowiednią jakość materiału siewnego. Zaprawy nasienne chronią ziarno przed chorobami grzybowymi w początkowym okresie wegetacji i stanowią niezbędny element integrowanej technologii produkcji. Materiał siewny pochodzący z zakupu w zależności od stopnia kwalifikacji można wysiewać przez 3 – 5 lat, bez obawy o spadek plonu, jeżeli jego reprodukcja była staranna.
Stosując własny materiał siewny należy przed przystąpieniem do siewu zwrócić uwagę na zdolność kiełkowania, oraz dorodność materiału siewnego określoną przez wielkość ziarniaków. Jedynie dorodne ziarno gwarantuje równomierne i pełne wschody siewek o dużym wigorze, a to wpływa na wielkość plonu ziarna.
Termin siewu jest ważnym czynnikiem plonotwórczym. Siew wykonany w optymalnym terminie pozwala roślinom na właściwy rozwój jesienią i na wiosnę. Zbyt wczesny siew powoduje, że rośliny silnie się krzewią, a na nadmiernie gęstych łanach ułatwiony jest rozwój chorób grzybowych. Prowadzi to do zahamowania rozwoju roślin i powoduje zmniejszenie odporności na działanie niskich temperatur. Nie można też ryzykować opóźnionego siewu, ponieważ rośliny słabe nie rozkrzewione w czasie zimy mogą wymarznąć. W związku z dużym zróżnicowaniem warunków pogody w okresie późnojesiennym, w różnych rejonach Polski, optymalne okresy terminów siewu są odmienne i przypadają w: północno-wschodniej części Polski między 5 a 20 września, południowo-wschodniej, centralnej i północnej części Polski miedzy 10 a 25, zachodnie części Polski od 20 września nawet do 5 października.
Nawożenie i integrowana ochrona pszenżyta ozimego w kolejnym artykule na www.wrp.pl“
