Szkodniki soi i ich zwalczanie

Opublikowano: 31 maja, 2023
Katarzyna Szulc

Tekst: dr Przemysław Strażyński

Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy w Poznaniu, Zakład Entomologii i Agrofagów Zwierzęcych

Sfinansowano z Funduszu Promocji Roślin Oleistych

 

Soja stała się w ostatnich latach bardzo popularna, a odmiany dostosowane do uprawy w poszczególnych regionach przynoszą zadowalające plony. Prawdopodobnie areał jej uprawy w perspektywie najbliższych lat będzie wzrastał, co potencjalnie może również spowodować wzrost presji szkodników.

SZKODNIKI ATAKUJĄ JUŻ OD WSCHODÓW

Plantacjom soi (podobnie jak w przypadku większości upraw rolniczych) szkodniki mogą zagrażać już od momentu wysiania nasion. Na tym etapie oraz w fazach kiełkowania szkody mogą wyrządzać larwy śmietki kiełkówki – szczególnie na glebach bogatszych w próchnicę. Żywią się materią organiczną, resztkami roślin, ale mogą również mogą podjadać kiełkujące nasiona i młode siewki.

Podobne uszkodzenia wschodów mogą powodować ślimaki. Z kolei ograniczona liczba zabiegów uprawowych to sprzyjające warunki dla rozwoju wielożernych szkodników glebowych (rolnice, pędraki i drutowce), które w ostatnich latach nabierają coraz większego znaczenia. Mogą one wyjadać pęczniejące nasiona, korzenie siewek lub podgryzać łodygi młodych roślin u nasady. Wschodzącym roślinom soi zagrażają chrząszcze oprzędzików (m.in. łubinowy, szary i pręgowany), które po przezimowaniu w glebie rozpoczynają żerowanie na brzegach liści młodych roślin tzw. żer zatokowy). W późniejszych fazach wzrostu roślin oprzędziki także intensywnie żerują na liściach, ale największe straty mają miejsce wiosną do fazy kilku liści, szczególnie przy suchej i ciepłej pogodzie. Natomiast larwy oprzędzików żerują w strefie korzeniowej na brodawkach korzeniowych, ograniczając wiązanie azotu atmosferycznego.

Objawy-zerowania-oprzedzikow-na-siewkach;-Fot.-P. Strażyński

KWITNIENIE SOI I NALOT SZKODNIKÓW

Mszyce (burakowa, grochowa i lucernowo-grochodrzewowa) pojawiają się na roślinach soi w maju, a w szczytowym nasileniu przed i w okresie kwitnienia. W zależności od warunków pogodowych mszyce generują do kilkunastu pokoleń, choć do tej pory nie obserwowano większej presji mszyc na plantacjach soi. Sprzyja im sucha i umiarkowanie ciepła pogoda oraz zbyt wysokie nawożenie azotem. Zasiedlają głównie najmłodsze organy roślin (głównie liście, kwiatostany i młode strąki) wysysając soki z ich tkanek, co może prowadzić do deformacji bądź zamierania zasiedlonych fragmentów. W miejscach żerowania i w wyniku osłabienia rośliny może dojść do wtórnego porażenia przez sprawców chorób.

Sfinansowano z Funduszu Promocji Roślin Oleistych

Mszyca burakowa

NIEBEZPIECZNE DLA STRĄKÓW

Podobnym do mszyc zakresem szkodliwości charakteryzują się pojawiające się na uprawach soi skoczki i mączliki, a także wciornastki. Znaczenie gospodarcze dla soi (choć do tej pory niewielkie) ma wciornastek sojowy pojawiający się w największym nasileniu pod koniec maja. Szkodliwość larw i dorosłych wciornastków jest tym większa, im młodsze są zaatakowane rośliny. Szkodniki stanowią również zagrożenie w fazie rozwoju strąków soi. W zależności od warunków pogodowych wylot motyli pachówki strąkóweczki ma miejsce już pod koniec maja i trwa do lipca. Szkodliwe są żółtawe gąsienice pachówki, które wgryzają się do strąków, gdzie żerują na zewnętrznej warstwie nasion. Nasiona są nieregularnie wygryzione, w otoczeniu odchodów i przędzy, przez co znacznie spada ich energia kiełkowania i wartość handlowa. Chrząszcze strąkowca bobowego zimują wewnątrz ziaren w przechowalniach (część populacji zimuje w kryjówkach na zewnątrz). Największe nasilenie chrząszczy obserwuje się w okresie kwitnienia. Samice składają jaja na powierzchni młodych strąków, a larwy po wylęgu wgryzają się do strąków, a następnie do wnętrza nasion.

Strakowiec-bobowy

GĄSIENICE MOTYLI

Roślinom soi zagrażają również inne gatunki motyli. Podstawową rośliną żywicielską dla omacnicy prosowianki w Polsce jest kukurydza, ale gąsienice tego motyla mogą żerować na ponad 200 gatunkach roślin, w tym również soi. Wgryzając się do pędu głównego powodują łamanie się łodyg i wyleganie roślin. Przyczyną pojawienia się szkodnika w soi jest sąsiedztwo upraw kukurydzy, obserwowane ocieplenie klimatu oraz deficyt opadów. Z kolei samice rusałki osetnik składają jaja na liściach roślin żywicielskich – są to przede wszystkim: ostrożeń, pokrzywa i łopian, ale okazjonalnie także lucerna, ogórecznik i soja. Młode gąsienice ukrywają się w zwiniętych liściach lub oprzędach. Starsze żerują w splecionych kilku sąsiadujących liściach, szkieletując je. W większej liczebności gąsienice rusałki pojawiają się zwykle gradacyjnie co kilka lat. Wieczernica szczawiówka to motyl nocny z rodziny sówkowatych o szarym zabarwieniu. Jej szkodliwość na plantacjach soi wynika z żarłoczności polifagicznych gąsienic, które powodują zatokowe wyżerki w liściach, redukując znacznie powierzchnię asymilacyjną roślin.

Zerowisko gasienicy rusałki osetnik

PLUSKWIAKI I PAJĘCZAKI

Na plantacjach soi często pojawiają się pluskwiaki różnoskrzydłe wysysające soki z tkanek – lokalnie dość licznie przez cały okres wegetacji może pojawiać się zmienik lucernowiec, ozdobnik lucernowiec oraz plusknia jagodziak, które żerują głównie na liściach, pędach i kwiatach. Zarówno osobniki dorosłe, jak i larwy tych pluskwiaków bezpośrednio szkodzą roślinie wysysając soki z tkanek, powodując deformacje i usychanie jej fragmentów. Nasileniu występowania i wzrostowi szkodliwości pluskwiaków sprzyja ciepła i sucha pogoda. Dłuższe okresy upałów i towarzyszący brak opadów to sprzyjające warunki do pojawiania się w uprawach soi przędziorka chmielowca. Osłabione żerowaniem tych pajęczaków rośliny są bardziej wrażliwe na niekorzystne warunki klimatyczno-glebowe, a w wyniku mechanicznych uszkodzeń tkanek – podatne na wtórne porażenia przez czynniki chorobotwórcze.

Optymalne warunki wzrostu i rozwoju roślin pozwalają ograniczyć ryzyko strat powodowanych przez szkodniki. Prawidłowa agrotechnika i uzupełnienie ewentualnych składników mineralnych poprawi kondycję roślin w początkowych fazach wzrostu, gdy są wyjątkowo wrażliwe na atak ze strony agrofagów. Dodatkowo szybszy wzrost pozwoli zagłuszyć chwasty, które często stanowią bazę pokarmową dla niektórych szkodników, np. mszyc. Istotny jest też wybór odmian soi pod kątem wymagań glebowych i klimatycznych w danym rejonie uprawy. W ochronie integrowanej metoda chemiczna zalecana jest w ostateczności, przy dużym nasileniu występowania i szkodliwości danego gatunku oraz braku innych sposobów ograniczenia strat.

Przykładowe insektycydy i moluskocydy zarejestrowane do zwalczania szkodników soi

Grupa chemiczna (IRAC)

Substancja czynna

Insektycydy

GĄSIENICE MOTYLI SÓWKOWATYCH

Biologiczne (11A)

Bacillus thuringiensis ssp. kurstaki

Lepinox Plus

MĄCZLIKI, WCIORNASTKI, PRZĘDZIOREK CHMIELOWIEC, DRUTOWCE

Biologiczne (11A)

Beauveria bassiana szczep ATCC 74040

Naturalis

MSZYCE, ZMIENIKI

Pyretroidy (3A)

cypermetryna

Afi Max 500 EC,  Cimex Forte 500 EC,  Cimex Max 500 EC,  Cyperkill Max 500 EC,  Cypermoc,  Insektus 500 EC,  Insektus Duo 500 EC,  Kill cymax 500 EC, Spider 500 EC

Neonikotynoidy (4A)

acetamipryd

Acelan 20 SP,  Aceplan 20 SP,  Acetamip 20 SP,  Acetamoc,  Kobe 20 SP,  Lanmos 20 SP,  Leptosar 200 SL*, Makari 20 SP, Marabel 20 SP,  Mospilan 20 SP,  Sekil 20 SP

OPRZĘDZIKI

Neonikotynoidy (4A)

acetamipryd

Acelan 20 SP,  Aceplan 20 SP,  Acetamip 20 SP,  Acetamoc,  Kobe 20 SP,  Lanmos 20 SP,  Leptosar 200 SL*, Makari 20 SP, Marabel 20 SP,  Mospilan 20 SP,  Sekil 20 SP

STRĄKOWIEC BOBOWY

Neonikotynoidy (4A)

acetamipryd

Acelan 20 SP,  Aceplan 20 SP,  Acetamip 20 SP,  Acetamoc,  Kobe 20 SP,  Lanmos 20 SP, Makari 20 SP, Marabel 20 SP,  Mospilan 20 SP,  Sekil 20 SP

ŚLIMAKI NAGIE

Aldehydy

metaldehyd

Lima Oro 3 GB,  Lima Oro 5 GB, Limgol 5 GB, Medal 3 GB, Metkol 5 GB, Molufries 5 GB, Push 5 GB, Sharmet 5 GB, Siga 3 GB, Ślimatox 5 GB, Slugicol 3 GB, Slugix 3 GB, Sneg 3 GB

*wyłącznie w uprawie na nasiona

Sfinansowano z Funduszu Promocji Roślin Oleistych