Zwalczanie szkodników w metalowych silosach BIN i wokół nich cz. I

W metalowych silosach BIN ze zbożem wystąpić mogą szkodniki magazynowe, głównie owady, roztocze i gryzonie, które doskonale przystosowały się do warunków pomieszczeń zamkniętych i mogą w ciągu stosunkowo krótkiego czasu zupełnie zniszczyć zmagazynowane produkty. Szkodniki magazynowe są bardzo płodne. Od jednej pary wołków po sześciu pokoleniach może powstać aż 8.168.200 potomstwa, z których każde zjada dziennie około 0,5 mg ziarna. Chrząszcze wołka zbożowego żyją przeciętnie 150 dni, a więc w ciągu swego życia potomne wołki mogą zjeść ponad 6 ton ziarna zbóż!

Gryzonie charakteryzują się największą płodnością wśród ssaków. Ciąża u szczura wędrownego trwa 21-23 dni. Samica rodzi najczęściej 3-6 razy w roku po 7-8 (nawet do 12) młodych. Dojrzałość płciową osiągają one w wieku 3-4 miesięcy, a żyją najczęściej 12-18 miesięcy.
Szkodniki zjadają produkty magazynowe, ale straty nie ograniczają się tylko do tego. Produkty ulegają zanieczyszczaniu ich wylinkami, trupami, moczem i kałem. Szkodniki powodują również zawilgocenie i zagrzewanie się produktów, wskutek czego pogarszają się warunki dalszego ich składowania. Przechowywane produkty infekowane są mikroorganizmami przenoszonymi na ciele szkodników i występującymi w ich kale. W wyniku rozwoju bakterii i grzybów pleśniowych w produktach zaatakowanych przez szkodniki następują poważne zmiany organoleptyczne, takie jak gorzknienie, jełczenie, kwaśnienie. Produkty zmieniają barwę. Rozkruszki mogą wprowadzać do produktów wydzieliny swoich gruczołów łojowych, które mogą być niebezpieczne dla zdrowia ludzi i zwierząt domowych. Wołek zbożowy, trojszyki czy kapturnik zbożowiec rozpoczynają żerowanie w ziarnie od części zarodkowej, co powoduje znaczne obniżenie zdolności kiełkowania ziarna siewnego.
Straty ponoszone w okresie długotrwałego magazynowania zbóż są olbrzymie, należy więc systematycznie zwalczać szkodniki magazynowe i nie dopuścić ich do opanowania silosów BIN. Przechowywane ziarno zbóż należy chronić przed szkodnikami różnymi metodami, z których najważniejszą jest stosowanie środków ochrony roślin emitujących gazy (GE). W metodzie tej produkty zaatakowane przez szkodniki poddaje się gazowaniu, czyli fumigacji. Środkami ochrony roślin generującymi fosforowodór są np. QuickPhos Pellets 56 GE (pigułki) i QuickPhos Tablets 56 GE (tabletki), produkty United Phosphorus Ltd. (Indie), które w Polsce sprzedaje firma AGROSIMEX Sp. z o. o.
Pigułki i tabletki QuickPhos zawierają 56% fosforku glinu, który w reakcji z wilgocią zawartą w powietrzu wydziela fosforowodór, PH3, bardzo silnie toksyczny gaz. Jedna pigułka o masie 0,6 g wydziela 0,2 fosforowodoru, a tabletka o masie 3 g daje 1 g fosforowodoru. Gaz ten jest związkiem o małym ciężarze cząsteczkowym i niskiej temperaturze wrzenia. Gwałtownie dyfunduje w powietrzu i charakteryzuje się bardzo dobrymi właściwościami przenikania przez różne produkty. Dociera do produktów tam, gdzie nie wnikają środki ochrony roślin w innej formie użytkowej. Wnika głęboko w przechowywane produkty, stąd znalazł szerokie zastosowanie w ochronie produktów przed różnymi szkodnikami.

Tabela 1. Dawki preparatu QuickPhos zalecane do dezynsekcji produktów przechowywanych w różnych pomieszczeniach.

Fosforowodór wydzielany przez pigułki i tabletki QuickPhos niszczy szybko i skutecznie jaja, larwy, poczwarki i osobniki dorosłe wszystkich szkodników magazynowych, w tym rozkruszków, wołków, trojszyków, strąkowców, kapturnika zbożowca, świdrzyka cygarowca, spichrzela syrynamskiego, mącznika młynarka, mklików, omacnicy spichrzanki i mola ziarniaka. Zabija też szczury i myszy, jeśli występują w gazowanych silosach BIN.
Pigułki i tabletki QuickPhos są stosowane do dezynsekcji zbóż (pszenica, pszenżyto, jęczmień, żyto, owies, sorgo, proso, kukurydza) i przetworów zbożowo-młynarskich, artykułów spożywczych (suszone owoce i warzywa), pasz i surowców paszowych (np. makuchy, śruta), surowców wysokobiałkowych i wysokotłuszczowych (nasiona rzepaku i lnu, fasola, groch, słonecznik), materiału siewnego oraz używek (tytoń, kawa, pieprz, kakao) przetrzymywanych w magazynach i przechowalniach, w komorach elewatorów i w silosach BIN. W zależności od rodzaju zaatakowanych przez szkodniki produktów i pomieszczeń stosuje się różne dawki preparatu QuickPhos (tab. 1).
Czas ekspozycji szkodników na fosforowodór wydzielany przez QuickPhos zależy najczęściej od temperatury, wilgotności i formy użytkowej preparatu (pigułki czy tabletki) (tab. 2). Czas zabiegu nie powinien być skracany poprzez zastosowanie wyższych stężeń niż zalecane, gdyż wyższe dawki fosforowodoru mogą działać na szkodniki narkotycznie, a tym samym obniżać śmiertelność owadów i roztoczy. Należy też pamiętać, że fosforowodór jest gazem palnym i w stężeniu >1.79% objętości w powietrzu jest wybuchowy.
Nie należy gazować przechowywanych produktów i silosów BIN, jeśli w nich temperatura jest niższa niż 5^oC, a wilgotność względna powietrza nie przekracza 25%.

Tab. 2. Czas ekspozycji szkodników magazynowych na fosforowodór wydzielany przez pigułki lub tabletki QuickPhos.

Pigułki i tabletki QuickPhos są środkami ochrony roślin zaliczanymi bardzo toksycznych, gdyż wydzielają fosforowodór, który jest związkiem niezwykle toksycznym dla wszystkich zwierząt i człowieka. Należy unikać kontaktu nawet z najmniejszymi dawkami fumigantu. Stężenie 2,8 mg fosforowodoru w 1 l powietrza (tj. około 2.000 ppm) jest zabójcze dla człowieka w bardzo krótkim czasie. Stężeniem progowym jest 0,3 ppm w ciągu 40-godzinnego tygodnia pracy.
Prof. dr hab. Stanisław Ignatowicz
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
Katedra Entomologii Stosowanej