Żółkniecie zbóż to częsty widok na polach. Przyczyn zmian zabarwienia liści może być wiele. Postawienie poprawnej diagnozy pozwoli lepiej przygotować się do wiosennych zabiegów agrotechnicznych, aby już na starcie poprawić kondycję plantacji zbożowej.
Fitotoksyczność
Fitotoksyczność oznacza niekorzystny wpływ substancji chemicznych na uprawy. Objawem są deformacje roślin, zwijanie, karłowatość, żółknięcie roślin. Prowadzić to może do utraty części lub całych upraw. Żółknięcie roślin zbóż ozimych może być również spowodowane niekorzystnym działaniem pozostałości herbicydów jesiennych, występujących placowo, zazwyczaj w latach suchych. Herbicydy w warunkach suchej jesieni zalegają w glebie nierozłożone i uszkadzają rośliny. Objawy pojawiają się m.in. w postaci żółknących końcówek starszych liści lub ich bielenia (zwłaszcza podczas mrozu).
Szkodniki
Na plantacjach ozimin, zwłaszcza tych wcześnie sianych, widoczne są objawy żerowania ploniarki zbożówki. Występowaniu sprzyja ciepła i dość długa jesień z jaką mamy do czynienia w tym roku. Samice składają 25–35 jaj na młodych roślinach, nawet już w fazie szpilkowania. Larwa uszkadza liście sercowe młodych siewek zbóż. Aby ochrona plantacji przed żerowaniem larw była skuteczna, powinna nastąpić w momencie nalotu muchówek na plantację. Późniejsze zabiegi będą mniej efektywne. Żerowanie ploniarki w czasie wschodów pszenicy, pszenżyta i żyta może powodować straty plonu do 3% na każdy procent zniszczonych źdźbeł. Natomiast w jęczmieniu ogólne straty mogą sięgać 10%. Szkody mogą występować nieregularnie, placowo na całej powierzchni plantacji.
Choroby
Mszyce są nosicielami chorób wirusowych na zbożach. Przyczyną nasilania się chorób wirusowych jest intensyfikacja produkcji zbóż, szczególnie ozimych, wczesne siewy jesienne, ciepłe i długie okresy jesienne. Wirus namnaża się trwale w naczyniach i rozprzestrzenia się w całej roślinie, prowadząc do zahamowania wzrostu i zaburzenia funkcji życiowych roślin. Plantacja charakteryzuje się mozaikowatością, występują kępki roślin małych, żółtych i poskręcanych. Ważną cechą wirusów zbóż jest różnorodność ich wektorów, oprócz mszyc mogą być przenoszone przez skoczki i pierwotniaka Polymyxa graminis.
Największe zagrożenie powoduje wirus karłowatości pszenicy przenoszony przez skoczka – zgłobika smużkowanego oraz wirus żółtej karłowatości jęczmienia, przenoszony przez mszyce. Charakterystycznym objawem choroby wirusowej są przebarwienia liści pszenicy na czerwono-pomarańczowo, jęczmienia na intensywnie żółto, pszenżyta na żółto, żyta na rdzawo-brązowo, owsa na amarantowo-fioletowo. Przebarwienia najpierw pojawiają się na wierzchołkach liści i stopniowo obejmują całą blaszkę liściową. Porażone rośliny występują na polu placowo lub ogniskowo.
Jedyną metodą ochrony plantacji przed tym wirusem jest zwalczanie mszyc, które zaczynają żerować na roślinach już w fazie dwóch liści. Mszyce najczęściej żerują na dolnych częściach liści. Do ich zwalczania należy stosować insektycydy. Objawy zawirusowania są widoczne dopiero na wiosnę.
Jeśli na górnej stronie liści występują widoczne poduszeczki grzyba, a między nimi rozjaśnienia (skutek braku chlorofilu) rośliny tworzą żółte place na plantacji, tzn. że występuje mączniak prawdziwy.
Niskie pH gleby
Niski współczynnik pH gleby powoduje żółknie rośliny od dołu w wyniku utrudnionego pobierania składników pokarmowych z gleby, w przeciwieństwie do chwastów, które szybko odnajdują się w niekorzystnych warunkach. W glebach kwaśnych występuje zwykle niedobór przyswajalnych form: P, K, Mg, S, Mo i B (zaś nadmiar Al, Mn i Fe), natomiast w alkalicznych niedobór: P, Mg, Mn i Fe, niekiedy także Cu i Zn. Poza tym w kwaśnych, zwykle bezstrukturalnych glebach, zachwiane są stosunki powietrzno-wodne, co skutkuje gorszym wzrostem korzeni.
Niedobór składników odżywczych
Niedobór azotu objawia się równomiernym żółknięciem starszych liści od krawędzi, młode liście pozostają zielone. Żółknięcie uwidacznia się od fazy 3.–4. liścia i utrzymuje się po intensywnych opadach.
Przebarwienia liści starszych od czubków aż do całkowitego zżółknięcia, nerwy pozostają zielone, a przez środek liścia biegnie zielony pas, tj. objaw niedoboru magnezu.
Utrata chlorofilu i nekroza (zamieranie tkanek) może być objawem braku mikroelementów. Liście stają się brązowe. W przypadku braku molibdenu w roślinie jest on przekierowywany ze starszych liści do młodszych. Pozostałe mikroelementy, takie jak miedź, bor, mangan, cynk i żelazo gromadzone są i pozostają w starszych liściach, a więc na niedobór cierpią liście młode. Pomocne przy ocenie stanu odżywienia roślin mikroelementami jest przeprowadzenie analizy chemicznej gleby przez stacje chemiczno-rolnicze, które określą niską, średnią bądź wysoką zawartość mikroelementów w glebie.
Błędy w uprawie
Podeszwa płużna może także doprowadzić do żółknięcia końcówek starszych liści zbóż. Nadmiernie ubity grunt, utrudnia podsiąkanie wody i dotlenienie korzeni roślin. W niesprzyjających warunkach w górnej warstwie gleby będą zalegać związki chemiczne i nawozy, blokowane przez nadmiernie ubitą warstwę gleby.
Zbyt głęboki, a zwłaszcza gęsty siew, powoduje konkurencję roślin o wodę, światło i składniki pokarmowe.
Artykuł ukazał się w grudniowym wydaniu Wiadomości Rolniczych Polska
