Usprawnienie i przyspieszenia procedury prowadzenia postępowań scaleniowych to jeden z głównych celów przygotowanego przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju wsi projektu nowelizacji ustawy z dnia 26 marca 1982 roku o scalaniu i wymianie gruntów.
W dobie koronowirusa konieczne było też opracowanie procedury postępowania scaleniowego w okresie zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii. Zmiana ustawy konieczna była również ze względu na wykonanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 kwietnia 2019 roku, w którym Trybunał orzekł, że art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o scalaniu i wymianie gruntów w zakresie, w jakim uniemożliwia stwierdzenie wydania ostatecznej decyzji o zatwierdzeniu projektu scalania z naruszeniem prawa, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
W okresie 2004-2019 w Polsce wykonano scalenia i wymiany gruntów na obszarze 206 470 ha, co średnio rocznie stanowiło powierzchnię 12 904 ha. Zlecane przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi ekspertyzy wskazują, że obecnie postępowaniem scaleniowym należałoby objąć łącznie 2 mln 967 tys. ha gruntów rolnych. Natomiast analizy wskazują, że na obszarze kraju, gdzie występuje jeszcze tzw. pierwotna szachownica gruntów (obszar byłego zaboru austriackiego i rosyjskiego) i prace scaleniowe nie były dotąd prowadzone, istnieje potrzeba objęcia scaleniem w pierwszej kolejności obszaru ok. 1 mln ha gruntów.
– Z analizy danych w tym zakresie, dotyczących niektórych krajów UE wynika, że wielkość ta wynosi w skali roku nawet do 3% powierzchni gruntów rolnych danego kraju, co w warunkach polskich oznaczałoby powierzchnię ok. 450 000 ha rocznie. W celu osiągnięcia tej wielkości, zasadna jest zmiana niektórych przepisów ustawy – uzasadnia MRiRW.
Obecnie obowiązujące przepisy ustawy o scalaniu i wymianie gruntów nie regulują sposobu doręczania decyzji o odmowie wszczęcia postępowania scaleniowego oraz decyzji organu wyższego stopnia w tego typu sprawach. Ponadto, ze względu na terminy agrotechniczne związane z przenoszeniem przez rolników swojej działalności na grunty wydzielone im w postępowaniu scaleniowym, problemem jest zbyt długie rozpatrywanie przez wojewodów odwołań od decyzji o zatwierdzeniu projektu scalenia gruntów, jak i skarg na ostateczne decyzje przez sądy administracyjne.
Jak podkreśla resort rolnictwa, usprawnienie oraz przyspieszenie prowadzenia postępowań scaleniowych nastąpi w szczególności poprzez wprowadzenie terminów dla wojewodów i sądów administracyjnych do rozpatrywania odwołań i skarg, na wzór specustaw, co pozwoli na wykonywanie ostatecznych decyzji o zatwierdzeniu projektu scalenia w racjonalnych ramach czasowych.
Wprowadzenie ograniczenia w postępowaniu przed organem odwoławczym oraz przed sądem administracyjnym w uchylaniu decyzji o zatwierdzeniu projektu scalenia lub wymiany gruntów w całości oraz stwierdzaniu jej nieważności w całości, gdy wadą dotknięta jest decyzja jedynie w części dotyczącej gruntów niektórych uczestników scalenia lub wymiany. Proponowana zmiana ma zapobiec sytuacjom, gdy z powodu niektórych (nielicznych) uczestników scalenia gruntów kontestujących potrzebę przeprowadzenia scalenia, w obecnym stanie prawnym, sądy administracyjne w kilka lat po zakończeniu scalenia, uchylają/stwierdzają nieważność całej decyzji, niwecząc olbrzymi wysiłek włożony w realizację projektów scaleniowych. Wprowadzenie możliwości zamieszczania informacji o wydaniu m.in. decyzji o zatwierdzeniu projektu scalenia oraz miejscu jej wywieszenia na stronach podmiotowych biuletynu informacji publicznej organu, który wydał decyzję. Doprecyzowane zostanie także brzmienie dotychczasowych przepisów ustawy o scalaniu i wymianie gruntów w zakresie sposobu doręczania decyzji o odmowie wszczęcia postępowania scaleniowego zarówno przez starostę, jak i przez wojewodę oraz decyzji wojewody w przedmiocie zatwierdzenia projektu scalenia gruntów w sposób analogiczny do doręczania decyzji starosty zatwierdzającej projekt scalenia gruntów. Ponadto projekt ustawy zmieniającej wprowadza dodatkowe zagadnienia dotyczące wskazania czynności związanych z ustawowym zabezpieczeniem praw uczestników scalenia.
Zmiana ustawy o scalaniu i wymianie gruntów umożliwi przeprowadzanie postępowania (organizowanie zebrań uczestników scalenia, prawo wykonywania głosu) przy użyciu środków komunikacji elektronicznej, co pozwoli na maksymalne ograniczenie bezpośrednich kontaktów międzyludzkich w szczególności w okresie stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii.
Skierowany do konsultacji społecznych projekt ustawy o scalaniu i wymianie gruntów został udostępniony w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz w Biuletynie Informacji Publicznej Rządowego Centrum Legislacji, w serwisie Rządowy Proces Legislacyjny.
