Ziarno kukurydzy. Zamiast suszyć, taniej zakiszać

Zbierane ziarno kukurydzy zawiera ok. 30-40% wody i nie nadaje się do dalszego przechowywania. Musi zostać odpowiednio zakonserwowane – dosuszone lub zakiszone.  Przy wysokich kosztach energii, konserwacja wilgotnego ziarna kukurydzy przez zakiszanie wydaje się być zabiegiem najtańszym. Kiszone ziarno kukurydzy jest przydatną paszą w żywieniu wszystkich grup technologicznych bydła oraz trzody chlewnej.

Kiszone ziarno kukurydzy

Kiszone ziarno kukurydzy, jak każda pasza, ma swoje zalety  i wady. Jego największą zaletą jest smakowitość. Posiada przyjemny zapach, chętnie jest więc wyjadane przez zwierzęta. Z drugiej strony zawiera dużo wody, przez co jest bardziej podatna na niekorzystne działanie bakterii i pleśni. Zawiera mniej białka. W związku z tym stosunek białka do energii jest niski. Cechuje się też niekorzystnym składem aminokwasowym. Na niskim poziomie, są takie aminokwasy jak lizyna, metionina i tryptofan (tab.1).

Należy pokreślić, że chociaż kukurydza zawiera niezbyt dużo białka, to jego dużą zaletą jest niska rozkładalność w żwaczu oraz duża dostępność w jecie cienkim. Stosując kiszonkę z ziarna kukurydzy należy tak układać dawkę, by uzupełnić wszystkie niedobory. Niedobór aminokwasów można uzupełnić dodając np. aminokwasy syntetyczne, bądź przez właściwy dobór komponentów pasz  białkowych w mieszance lub dawce pokarmowej.

Kiszonki sporządzone z wilgotnego ziarna kukurydzy, ze względu na większą strawność skrobi w jelicie cienkim, w porównaniu z ziarnem dosuszonym, cechują się wyższą wartością energetyczną. Dawki pokarmowe z udziałem takiego ziarna charakteryzują się ponadto lepszym wykorzystaniem azotu rozpuszczalnego w żwaczu przez zasiedlającą  mikroflorę.

Tab.1. Zawartość składników pokarmowych (g) w 1 kg  dosuszonego lub kiszonego ziarna kukurydzy (IZ-PIB, 2020)

Przygotowanie do zakiszania

Ziarno kukurydzy podczas zbioru z przeznaczeniem do zakiszania powinno zawierać ok. 25-35% wody. Wysoka zawartość suchej masy (powyżej 75%) jest niekorzystna, gdyż  powoduje niewystarczające ugniecenie zakiszanego materiału, w skutek czego uniemożliwione jest stworzenie właściwych warunków beztlenowych oraz następuje rozwój niepożądanej flory bakteryjnej i grzybów pleśniowych.

Zbiór zbyt wilgotnego ziarna (powyżej 40% wody) z kolei, stwarza spore problemy w pracy gniotowników, co jest związane z oklejaniem walców zgniatających. Pociąga to za sobą kilkukrotne obniżenie wydajności gniotowników związane z przerwami na czyszczenie walców zgniatających. Zbyt wysoka wilgotność ziarna mimo kłopotów z rozdrabianiem stwarza dobre warunki do intensywnej fermentacji. Wysoka zawartość kwasów i niskie pH kiszonki z wilgotnego ziarna kukurydzy gwarantują jej dobre przechowywanie i odporność na zagrzewanie.

Nie należy zakiszać ziarna całego, gdyż w takim przypadku procesy fermentacyjne przebiegają słabo, a powietrze między ziarniakami sprzyja rozwojowi pleśni. Ziarno przed zakiszeniem powinno być gniecione (w przypadku sporządzania kiszonki dla bydła) lub śrutowane (dla trzody chlewnej). Ogólnie przyjmuje się zasadę, że wraz ze wzrostem wilgotności ziarna, rozmiar zakiszanych cząstek powinien być większy. Optymalna średnica cząstek zakiszanego materiału nie powinna przekraczać 0,5-0,8 mm.

Zakiszanie  i dodatki kiszonkarskie

Wilgotne ziarno kukurydzy powinno być zakonserwowane w ciągu 12 godzin od zbioru w przypadku ciepłej, słonecznej pogody. Gdy jest chłodno, okres ten można wydłużyć do 24 godzin. Najlepiej, gdy ziarno zebrane kombajnem jest podawane do gniotownika lub śrutownika, a następnie do prasy silosującej. Zgniecione lub ześrutowane ziarno może być zakiszane w silosach lub rękawach foliowych. Zakiszanie w tych ostatnich jest najwydajniejszym sposobem.

Do napełniania rękawów służą specjalistyczne prasy, które w ciągu godziny mogą przerobić 5-40 ton ziarna. Są one zazwyczaj wyposażone w aplikatory konserwantów.  Zadaniem tych ostatnich jest natychmiastowe obniżenie pH  zakiszanego materiału do poziomu 4,0-4,3. Należy pamiętać, że naturalnie powstający kwas mlekowy nie zabezpieczy skutecznie ziarna przed działaniem pleśni.

Ważna jest właściwa wilgotność zakiszanego ziarna. Zbyt wilgotne może być przyczyną nadmiernej fermentacji, co skutkuje dużymi stratami energii paszy. Natomiast  suche, gorzej się ubija oraz stwarza ryzyko rozwoju grzybów i tym samym  mikotoksyn. Zagęszczenie surowca w rękawach waha się od 600 do 1100 kg m³ .

Dla zapewnienia optymalnych warunków fermentacji mlekowej oraz wysokiej stabilności tlenowej po otwarciu rękawa, wskazane jest zakiszanie wilgotnego ziarna kukurydzy z dodatkami kiszonkarskimi. Zastosowanie dodatków usprawnia przebieg procesów fermentacyjnych, co przede wszystkim związane jest z zapewnieniem optymalnego środowiska dla bakterii kwasu mlekowego oraz niekorzystnych warunków dla bytowania szkodliwej mikroflory.

Kiszonki sporządzone z wilgotnego ziarna kukurydzy bez konserwantów, po odkryciu silosu są szczególnie podatne na rozkład tlenowy. Podczas wtórnej fermentacji zawsze wydziela się duża ilość ciepła, co sprzyja rozwojowi niepożądanych mikroorganizmów. Grzyby pleśniowe rozwijające się w zakiszonym ziarnie, po odkryciu silosu rozkładają głownie kwas mlekowy i węglowodany łatwo rozpuszczalne w wodzie, produkując szereg szkodliwych metabolitów – toksyny grzybowe.

Zakiszanie wilgotnego ziarna kukurydzy wraz z dodatkiem inokulantów bakteryjnych, bakteryjno-chemicznych lub konserwantów chemicznych, pozwala na wyprodukowanie kiszonki o bardo dobrej jakości i jednocześnie bezpiecznej dla zwierząt. Zwiększa ponadto  odporność kiszonek na rozkład tlenowy.

Konserwanty chemiczne, zawierające w swoim składzie kwasy organiczne (propionowy, mrówkowy, sorbowy, benzoesowy) oraz sole lub estry tych kwasów, są najskuteczniejsze w ograniczaniu lub eliminowaniu niepożądanych populacji mikroorganizmów w kiszonce.

Alternatywnym sposobem jest zakiszanie z dodatkami inokulantów bakteryjnych lub bakteryjno-chemicznych. Zawierają one bakterie kwasu mlekowego Lactobacillus buchneri lub bakterie propionowe z rodzaju Propionibacterium spp. Pierwsze z nich, obok kwasu mlekowego wytwarzają duże ilości kwasu octowego oraz szereg innych metabolitów, które ograniczają rozwój niepożądanych mikroorganizmów w kiszonkach. Bakterie propionowe z kolei, degradują kwas mlekowy do kwasu octowego i propionowego. Duża ilość obu kwasów korzystnie wpływa na ograniczenie rozwoju drożdży i grzybów pleśniowych, co pociąga za sobą wzrost trwałości oraz stabilności tlenowej kiszonek.

Zastosowanie w żywieniu bydła

Kiszone, gniecione, wilgotne ziarno kukurydzy nadaje się do skarmiania przez bydło już po 3-4 tygodniach od momentu zamknięcia rękawa lub silosu. Kiszone ziarno jest bardzo dobrą paszą w żywieniu wysokowydajnych krów. Szczególnie warto je stosować w pierwszym okresie laktacji, kiedy występują niedobory energii. W tym czasie też istnieje zagrożenie częstszego występowania schorzeń metabolicznych. Dzienne dawki kiszonego ziarna kukurydzy dla krów mlecznych nie powinny przekraczać 8 kg. Kiszonka z ziarna może być wprowadzona w żywieniu krów 2-3 tyg. przed wycieleniem i być stosowana podczas pierwszych czterech miesięcy laktacji. Powoduje to ograniczenie ryzyka występowania schorzeń metabolicznych np. ketoza. Doskonałym uzupełnieniem kiszonego ziarna  są kiszonki z traw i roślin bobowatych oraz zielonki w sezonie pastwiskowym.

W żywieniu bydła mięsnego i opasów, kiszone ziarno kukurydzy można skarmiać dziennie w ilości od 8 do nawet 10 kg/sztukę. Za stosowaniem kiszonego ziarna kukurydzy w żywieniu opasów przemawia wysoka zawartość skrobi oraz właściwości dietetyczne gniecionego ziarna, a także niski koszt produkcji jednostki energii. Przyjemny zapach ponadto sprawia, że tak zakonserwowane ziarno chętnie wyjadają zwierzęta.

Kiszone ziarno kukurydzy nie nadaje się do produkcji suchych mieszanek paszowych.

Dobrze sporządzoną kiszonkę z wilgotnego ziarna kukurydzy, zabezpieczoną przed dostępem powietrza i promieni słonecznych można z powodzeniem przechowywać w silosach lub rękawach, przez wiele miesięcy.

Kiszone ziarno kukurydzy dla świń

W żywieniu tuczników można ją stosować przez cały okres tuczu. W pierwszej fazie tuczu, dzienny udział kiszonego ziarna na sztukę wynosić powinien do 1 kg. W drugiej fazie tuczu dopuszcza się udział nawet 3 kg kiszonego ziarna kukurydzy. Wykorzystanie kiszonki z ziarna kukurydzy w porównaniu ze śrutą kukurydzianą zapewnia dobre wyniki tuczu i to niezależnie od sposobu rozdrobnienia materiału kiszonkarskiego. W przypadku loch, czynnikiem ograniczającym udział kiszonego ziarna kukurydzy w dawce pokarmowej jest jakość kiszonki. Dzienny udział kiszonki nie powinien przekraczać 2,5-3 kg.

Trzeba zaznaczyć, że ziarno kiszone nie nadaje się do produkcji suchych mieszanek paszowych, lecz do skarmiania w gospodarstwie po uzupełnieniu go mieszankami uzupełniającymi. Mieszanki uzupełniające powinny charakteryzować się wysoką zawartością białka i aminokwasów, a także składników mineralnych i witamin. Źródłem białka w żywieniu świń kiszonym ziarnem kukurydzy mogą być śruta rzepakowa i słonecznikowa oraz makuchy lub nasiona bobowatych (np.groch, bobik, łubin). Należy też pamiętać, by takie dawki były wzbogacone w wapń, fosfor i sód, a także w premiks mineralno-witaminowy, koniecznie  zawierający dodatek lizyny.

Stosowanie kiszonego ziarna kukurydzy w tuczu świń może skutkować obniżeniem jakości słoniny. Ziarno kukurydzy zawiera większą niż pozostałe zboża ilość nienasyconych kwasów tłuszczowych, co obniża temperaturę topliwości słoniny, powoduje lekkie zażółcenie i gorszą przydatność do produkcji wyrobów wędliniarskich. Pogorszeniu jakości słoniny można przeciwdziałać ograniczając do połowy dawki ziarno kukurydzy w ostatnich 14 dniach tuczu. Od ok. 90 kg m.c. tuczników, połowę pasz kukurydzianych w dawce należy zamienić śrutą jęczmienną lub pszenżytem.