Dawno temu, kiedy hodowca dysponował kilkoma sztukami krów mlecznych, przed rozpoczęciem doju czyścił skórę swoich zwierząt za pomocą zgrzebła i szczotki. Zabieg ten m.in. miał nas celu masaż skóry oraz usunięcie z niej resztek odchodów i ściółki. O konieczności takiego postępowania nie trzeba nikogo przekonywać.
Dzisiaj, w dobie produkcji wielkostadnej, nie ma już nawet technicznych możliwości, by człowiek miał czas ręcznie pielęgnować skórę swoich krów. Problem ten dostrzegli producenci sprzętu wyposażenia obór i zaprojektowali konstrukcje, zastępujące pracę rąk ludzkich przy pielęgnacji skóry zwierząt. Mam tu na myśli szczoty dla bydła, inaczej zwane czochradłami.
Czerpanie z natury
Jak zwykle pierwowzorem była natura. Zauważono bowiem, że krowy zachowują się w specyficzny sposób czyszcząc się przy użyciu kory pni drzew, słupów ogrodzenia lub wystających przedmiotów (np. naroża budynków). W ten sposób pozbywały się m. in. pasożytów oraz liszai. Zachowanie takie również dostarczało im wiele przyjemności. Obydwa te czynniki korzystnie wpływają na zdrowotność stada, zwiększenie wydajności mlecznej, oraz poprawiają szeroko pojęty dobrostan zwierząt.
W handlu, znajdują się obecnie dwa typy szczot-czochradeł: czochradła bierne i aktywne – obrotowe.
Biernie lub aktywnie
Czochradła bierne, zbudowane są z zestawu dwóch szczotek, umieszczonych w płaszczyźnie pionowej i poziomej. Zwierzęta mogą ocierać się o nie zarówno grzbietem, jak i bokami. Szczotkę poziomą urządzenia, umieszcza się zwykle na wysokości około 130-135 centymetrów lub mniej więcej 2 centymetry poniżej wysokości grzbietu najwyższej krowy w stadzie. Szczotki czochradeł biernych wykonane są zazwyczaj z włosia nylonowego lub z PCV, z możliwością odchylania ich we wszystkich kierunkach. Umieszczanie szczotek na specjalnych, ruchomych sprężynach ułatwia oraz poprawia kontakt ze skórą zwierzęcia. Producenci tych urządzeń zapewniają z reguły w ofercie, możliwość wymiany zużytych szczotek oraz sprężyn na nowe.
Czochradła aktywne składają się z obrotowej szczotki, będącej połączeniem od kilkunastu do kilkudziesięciu pojedynczych segmentów roboczych wykonanych z nylonowego włosia. Konstrukcje aktywne, w zależności od wariantu, mogą różnić się długością włosia segmentów środkowych, możliwością zmiany płaszczyzny roboczej, czy też położenia szczotki w pionie. Jeżeli urządzenie dysponuje opcją swobodnej pracy szczotki we wszystkich kierunkach, w dół i w górę, wzdłuż grzbietu i boku krowy, umożliwi to dotarcie do znacznie większych partii ciała zwierzęcia. Czochradła aktywne mogą być wyposażone dodatkowo w układy, oparte na czujnikach, sterujących ich pracą. Urządzenie może włączać się automatycznie po zetknięciu ciała krowy ze szczotką. Z kolei, po upływie kilku sekund od przerwania kontaktu, następuje automatyczne zatrzymanie ruchu obrotowego, a możliwość programowania długości pracy sprawia, że urządzenie zatrzymuje się w momencie, gdy dany osobnik zbyt długo stoi przy urządzeniu. Wbudowane mogą być również specjalne układy chroniące czochradło przed przeciążeniem lub przegrzaniem.
Na naszym rynku dostępnych jest kilka modeli czochradeł, produkowanych m.in. przez takie firmy jak: DeLaval (firma otrzymała za swój wyrób medal na VII Międzynarodowych Targach Ferma Bydła w Poznaniu w 2007 roku), Arntjen Polska, Pomel, Rolstal, Sano itd. Ich cena jest zróżnicowana. Czochradła bierne, to wydatek rzędu kilkuset złotych, a w przypadku urządzeń obrotowych – kilku tysięcy. W tym drugim przypadku ceny mogą być dość mocno zróżnicowane, w zależności od marki, stopnia i zakresu wyposażenia oraz automatyzacji urządzenia.
.Komfort i higiena
Czochradła dla bydła poprawiają komfort zwierząt. Między innymi wywierają korzystny wpływ na ich zdrowie przez stymulację krążenia krwi w skórze, poprawę higieny oraz dobrostanu i ogólnego samopoczucia zwierząt. W skórze znajdują się liczne receptory dotyku, czuciowe, termiczne i inne, umożliwiające zwierzęciu odbieranie bodźców z otoczenia oraz właściwe reagowanie na nie. Z tych względów pielęgnacja i czyszczenie skóry wraz z sierścią są jednym z najważniejszych zabiegów w nowoczesnej technologii produkcji mleka.
Krowy chętnie korzystają ze szczotek, dzięki czemu są czyste i spokojniejsze. Zastosowanie czochradeł w oborze wolnostanowiskowej poprawia przemieszczenie się krów, dzięki czemu całe stado funkcjonuje o wiele lepiej. Krowy przestają się ocierać o wystające elementy wyposażenia pomieszczenia, co chroni je przed uszkodzeniem skóry. Poprawa samopoczucia krów w konsekwencji skutkuje większym pobraniem paszy, a tym samym wzrostem wydajności mlecznej.
Warunkiem użytkowania chochradła jest utrzymanie krów w oborach wolnostanowiskowych. Zapewnienie bowiem zwierzętom swobody poruszania się w oborze, a zarazem dowolność wyboru miejsca legowiskowego oraz stanowiska paszowego, jest podstawowym etapem doskonalenia dobrostanu w nowoczesnych technologiach chowu krów. Możliwość korzystania z czochradła jest doskonałym uzupełnieniem takiej technologii. Zazwyczaj jedno czochradło obsługuje od 50 do 60 sztuk krów. Powinno być zainstalowane w łatwo dostępnym dla zwierząt miejscu, gdyż krowy często korzystają z możliwości czochrania się, więc szczotki są wykorzystywane prawie przez całą dobę. Zwierzęta lubią szczególnie szczotkować wrażliwe miejsca ciała, w tym okolice oczu, pozbywając się insektów. Połączenie czochradeł z aplikacją środków dezynfekcyjnych jest dodatkowym czynnikiem zwiększającym higienę utrzymania krów.
Oczywistym jest, że o wiele bardziej skuteczne są czochradła obrotowe (aktywne). Modele te zaprojektowane i zbudowane są tak, że nie stanowią żadnego zagrożenia dla bezpieczeństwa zwierząt. Automatycznie uruchamiane i wyłączane, regulacja obrotów, dobór kształtu szczotek, chronią skutecznie skórę krów przed otarciami, a system solidnych mocowań zapewnia trwałość instalacji.
W celu zapobieżenia przenoszeniu się pasożytów i chorób skórnych między zwierzętami, bez względu na rodzaj czochradła, konieczna jest systematyczna dezynfekcja szczotek urządzenia. Do mycia szczotek doskonale nadają się myjki ciśnieniowe.
Instalacja czochradeł w oborze przynosi wymierne korzyści zarówno krowom, jak i hodowcy.
Zdzisław Czmer
Instytut Zootechniki-PIB w Krakowie
