Żelazo jest niezbędne w dwóch głównych procesach życiowych rośliny: fotosyntezie i oddychaniu. Zawartość żelaza w warstwie ornej gleby jest duża, w skrajnych przypadkach dochodzi do 10 proc. Natomiast jego zawartość w roztworze glebowym i kompleksie sorpcyjnym, a więc przyswajalnego dla roślin, jest zazwyczaj bardzo mała i zależy w decydującym stopniu od pH gleby.
W glebach obojętnych i alkalicznych (pH powyżej 6,5) występuje zwykle niedobór przyswajalnych form żelaza (Fe). Z kolei w glebach kwaśnych (pH poniżej 6, a zwłaszcza poniżej 5) dostępne dla roślin żelazo występuje w dużych, niekiedy nadmiernych ilościach.
Zapotrzebowanie na żelazo
Żelazo jest pobierane przez rośliny w formie kationu Fe2+ lub (najlepiej) w postaci połączeń chelatowych tego składnika, które w warunkach glebowych są dominującą formą przyswajalnego żelaza. Spośród mikroelementów Fe (także Mn) pobierane jest przez rośliny w największych ilościach, zwykle 500-1000 g, a wyjątkowo ponad 2000 g Fe w przeliczeniu na plon z 1 ha.
Rola żelaza
Pierwiastek ten jest niezbędny w dwóch głównych procesach życiowych rośliny: fotosyntezie (tworzeniu chlorofilu) i oddychaniu. Najwięcej żelaza zawierają zielone części roślin (zwykle 200-500 mg Fe/kg ich suchej masy), choć w przypadku roślin żelazolubnych (np. w liściach szpinaku, sałaty, pokrzywy) i wysokiej zawartości przyswajalnych form w glebie, jego koncentracja może dochodzić do 2000 mg Fe.
Objawy niedoboru żelaza
Charakterystycznym symptomem niedoboru żelaza w roślinach jest chloroza młodych wierzchołkowych liści, spowodowana zahamowaniem syntezy zielonego barwnika, czyli chlorofilu. Żelazo, podobnie jak inne mikroelementy, w przypadku ich niedoboru w glebie i roślinie, jest słabo przemieszczane z części starszych do młodszych rośliny, głównie liści. Stąd objawy niedoboru występują w pierwszej kolejności na młodych liściach.
U większości gatunków chloroza spowodowana niedoborem Fe obejmuje powierzchnię między nerwami liści, w wyniku czego zielone nerwy wyraźnie kontrastują z jasnozieloną lub żółtą, niekiedy białą barwą blaszki liściowej.
Niedostatek Fe występuje częściej na drzewach owocowych i krzewach (głównie malinach, gruszach i czereśniach), niż roślinach uprawy polowej (głównie truskawkach, szpinaku i sałacie).
Czynnikiem ograniczającym pobieranie Fe może być nie tylko wysokie pH gleby, ale także jej duża zasobność w fosfor lub wysokie dawki tego składnika, a także wysoka zasobność w mangan i cynk, które w wyniku antagonizmu z żelazem, utrudniają jego pobieranie z gleby. Słabiej jest też przyswajane w warunkach ekstremalnie niskich lub wysokich temperatur, jak też z gleb zalanych wodą (po obfitych opadach).
Warto wiedzieć, iż w ofercie są specjalistyczne nawozy, ze zwiększoną koncentracją Fe (zwykle kilka procent), które po doglebowej lub dolistnej aplikacji zwalczają niepożądany mech występujący często na trawnikach, boiskach, działkach oraz innych miejscach, zwykle zacienionych.
Nawożenie żelazem
Żelazo, podobnie jak inne mikroelementy powinno być aplikowane dolistnie, a więc w trakcie wegetacji roślin, by zwiększyć jego przyswajalność i jak najszybciej dostarczyć do odpowiednich tkanek i komórek rośliny. W przypadku tego mikroelementu istotny jest też fakt, iż żelazo jest znacznie lepiej przyswajalne, przy kwaśnym pH roztworu cieczy roboczej (poniżej 6). Dlatego przygotowywany roztwór nawozów dolistnych, zawierający większą koncentrację żelaza, również boru w postaci boroetanoloaminy (silnie podwyższa pH roztworu), należy zakwasić kwaskiem cytrynowym lub specjalistycznymi preparatami, które oferują zwykle firmy nawozowe.
Dolistne nawozy wieloskładnikowe zawierają zazwyczaj zbyt małe ilości żelaza (także innych składników), dla zaspokojenia potrzeb pokarmowych roślin. Dlatego wskazany jest dodatek nawozów pojedynczych, o większej zawartości schelatowanych form tego składnika lub żelaza skompleksowanego z aminokwasem – glicyną.
Podczas dokarmiania dolistnego należy mieć na uwadze fakt, że lepsze efekty plonotwórcze uzyskuje się przy 2-4 krotnym wnoszeniu składników (co 10-14 dni), a nie w jednej skoncentrowanej dawce.
