Jednym z głównych czynników gwarantujących uzyskanie wysokich i zdrowych plonów jest założenie uprawy ze zdrowego materiału rozmnożeniowego. Użycie zdrowej rozsady wpływa na łatwiejsze przyjęcie się roślin w polu, szybsze rozpoczęcie wzrostu, a co za tym idzie na większą konkurencyjność w stosunku do chwastów i większą odporność na choroby, szkodniki oraz niesprzyjające warunki pogodowe.
Dlatego też od samego początku należy zadbać o wszystkie elementy mające wpływ na jakość i zdrowotność produkowanej rozsady. Aby jakość wyprodukowanej rozsady była jak najlepsza, należy bezwzględnie pamiętać o zachowaniu higieny podczas całego cyklu jej produkcji, o ochronie przed chorobami i szkodnikami oraz zapewnić optymalne warunki wilgotnościowe, termiczne i świetlne dostosowane do wymagań rozmnażanego gatunku.
Rozsadę dla wczesnych odmian warzyw kapustnych, selerów, ogórków i pomidorów uprawianych w polu produkuje się w ogrzewanych szklarniach bądź tunelach foliowych. Natomiast rozsady późnych odmian kapustnych przygotowuje się na rozsadnikach, chociaż coraz częściej metoda ta jest zastępowana przez produkcję w wielodoniczkach – pozwalającą uzyskać bardziej wyrównaną rozsadę, która znacznie lepiej niż rozsada rwana znosi zabieg przesadzania na pole.
Dobór podłoża
Podstawą sukcesu podczas produkcji rozsady jest użycie właściwego podłoża. Najlepszy jest substrat torfowy przygotowany z wykorzystaniem torfu wysokiego, który jest sterylny, odznacza się bardzo dużą pojemnością wodną, ale jednocześnie zapewnia dobre stosunki powietrzno-wodne. Do wysiewów najwygodniej jest używać gotowy, świeży substrat (o drobnej frakcji) przygotowany przez obecne na naszym rynku, specjalistyczne firmy, gwarantujące jakość i czystość oferowanego towaru. Jeżeli przygotowuje się substrat we własnym zakresie, należy go koniecznie zdezynfekować termicznie bądź chemicznie. Termiczne odkażanie ziemi inspektowej czy substratu torfowego polega na parowaniu podłoża ułożonego na pryzmach bądź w parownikach. Temperatura parowanego podłoża powinna wynosić 80-90oC i być utrzymywana przez 30 minut. Zabieg ten niszczy formy przetrwalnikowe patogenów, nasiona chwastów i szkodniki bytujące w podłożu. Zamiast parowania można wykonać odkażanie chemiczne substratu czy podłoża pod przyszły rozsadnik. Żeby odkażanie było skuteczne, podłoże powinno być wilgotne i mieć temperaturę co najmniej 10oC, dlatego miejsce pod rozsadnik powinno się odkażać jesienią bądź wczesną wiosną. Do dezynfekcji podłoża można użyć Nemazin 97XX lub Nemasol 510 SC. Preparat należy dokładnie wymieszać z substratem, a na rozsadniku wymieszać z podłożem na głębokość do 15 cm. Szczelne okrycie podłoża folią podnosi dodatkowo skuteczność zabiegu. Zabieg dezynfekcji podłoża powinien być przeprowadzony na 2-5 tygodni przed planowanym siewem nasion.
Utrzymanie czystości
Równie ważnym zagadnieniem jest utrzymanie czystości pojemników używanych do produkcji rozsady, zwłaszcza tych używanych w poprzednich sezonach. Wielodoniczki i inne pojemniki z tworzyw sztucznych, oprócz dokładnego umycia, należy odkazić używając np. 1-2% roztworu podchlorynu sodu. Odkażone pojemniki należy zostawić na kilka godzin do całkowitego wyschnięcia i odparowania chloru, który może być szkodliwy dla korzeni kiełkujących siewek. Trzeba również zwrócić uwagę na czystość narzędzi, stołów i pomieszczeń, gdzie przygotowuje się substrat i prowadzi wysiew nasion.
Ochrona nasion i siewek
Drugim, podstawowym elementem, mającym wpływ na zdrowotność rozsady, jest ochrona samych nasion i siewek przed chorobami i szkodnikami w początkowej fazie wzrostu roślin. Najbezpieczniejszym, z punktu widzenia konsumenta, zabiegiem ochrony roślin, maksymalnie odsuniętym w czasie od zbiorów i odbywającym się z minimalnym zużyciem preparatów jest zaprawianie nasion. Głównym celem tego zabiegu jest odkażanie materiału siewnego oraz zabezpieczenie nasion, kiełków i siewek przed chorobami i szkodnikami, które mogą znajdować się w glebie. Taka metoda gwarantuje zwykle lepsze i bardziej wyrównane wschody oraz lepszy rozwój i wzrost młodych siewek. W praktyce stosuje się różne metody odkażania nasion: fizyczne, biologiczne i chemiczne. Metoda fizyczna polega na oddziaływaniu na nasiona niską lub wysoką temperaturą w określonym czasie. Najprostszą metodą jest moczenie nasion w wodzie o temperaturze 48-50oC przez 20-30 minut. Niestety odkażanie termiczne może osłabić zdolność kiełkowania nasion, dlatego zabieg ten dobrze jest wykonywać bezpośrednio przed siewem. Do biologicznego zaprawiania wykorzystuje się biopreparaty zawierające mikroorganizmy, których działanie opiera się na antybiozie, konkurencji lub nadpasożytnictwie oraz zaprawy ziołowe. Metody te, mimo że nie mają negatywnego wpływu na środowisko, są mało popularne wśród producentów warzyw, ponieważ ich skuteczność nie zawsze osiąga zadowalający poziom, gdyż jest w dużym stopniu zależna od czynników środowiskowych. Najczęściej stosowaną metodą jest metoda chemiczna. Jej skuteczność jest wysoka, ale zależy od zaprawy, dawki i sposobu zaprawiania. Niestety fakt, że ten najbezpieczniejszym, z punktu widzenia konsumenta i przyrody, zabieg odbywa się z minimalnym zużyciem preparat stał się również największym minusem tej metody ochrony. Zapotrzebowanie na niewielkie ilości zapraw warzywniczych, a więc i niewielkie zyski spowodowało, że firmom rejestrującym preparaty w Polsce nie opłaca się przedłużać rejestracji zapraw dla upraw warzywniczych, chociaż pozostają one dalej dopuszczone do stosowania w rolnictwie. Obecnie jedynym dopuszczonym do stosowania w formie zaprawy preparatem jest Nomolt 150 SC, którym możemy zaprawić nasiona ogórków przeciwko śmietkom podczas produkcji rozsady.
Innym zabiegiem, chroniącym rozsadę warzyw przed szkodnikami jest podlewanie roślin rosnących w multipletach czy na rozsadniku przed ich posadzeniem w pole. Jest to również w miarę bezpieczny dla środowiska zabieg, ponieważ ograniczona jest zarówno ilość zużywanego środka jak i powierzchnia, na której zabieg jest wykonywany. Do ochrony rozsady warzyw kapustnych przed mszycami możemy w formie podlewania użyć preparat Confidor 200 SL lub Kohinor 200 SL. Środki te ograniczają również liczebność śmietek i pchełek na rozsadniku. Podobne działanie ma również wspomniany wcześniej Nomolt 150 SC, którym również możemy podlać rośliny, ale już rosnące w polu. Podlewaniem roślin możemy również zabezpieczyć rozsadę selera przed jednym z groźniejszych szkodników tej uprawy – niszczykiem zjadliwym. Do podlewania rozsady zarejestrowany jest Vydate 240 SL, który można również zastosować w formie papki do moczenia korzeni roślin przed ich sadzeniem w polu.
Podczas wzrostu rozsady mogą się również pojawić szkodniki zwykle atakujące rośliny w polu. Na roślinach kapustnych mogą to być pchełki, śmietka kapuściana, chowacze, które można zwalczyć poprzez opryskiwanie preparatami, np.: Decis 2,5 EC, Karate Zeon 050 CS, Kung-Fu 050 CS, LambdaCe Z 050 CS lub Sumi-Alpha 050 EC oraz gnatarz rzepakowiec, którego larwy są zwalczane przy okazji zabiegów przeprowadzanych wyżej wymienionymi środkami. W przypadku rozsady pomidora, papryki i ogórka pamiętać należy o zastosowaniu żółtych tablic lepowych w celu zaobserwowania pojawienia się mączlika szklarniowego.
Na koniec należy pamiętać aby przed sadzeniem zawsze przeprowadzić selekcję rozsady – usunąć rośliny uszkodzone przez szkodniki lub chore, gdyż tylko zdrowa rozsada pozwoli na uzyskanie wczesnego i dobrego jakościowo plonu.
