W żywieniu krów wysoko wydajnych po porodzie szczególnie istotną sprawą jest troska o dobre zaopatrzenie ich w glukozę.
Krowy, jako zwierzęta przeżuwające, normalnie charakteryzują się niskim poziomem glukozy we krwi (40−60 mg/dl). Jest to wynikiem specyfiki przemian węglowodanów zachodzących w żwaczu, w którym duża część skrobi i cała pula cukrów prostych pasz ulega przefermentowaniu do lotnych kwasów tłuszczowych (głównie propionowego). W rezultacie do dwunastnicy dociera ograniczona ilość glukozy, co skutkuje fizjologicznie obniżoną koncentracją cukru we krwi.
Natomiast dzienne zapotrzebowanie na glukozę krów wysoko wydajnych jest wysokie, bo wynosi od 2 do 4 kg (glukoza w wymieniu jest promotorem laktozy – cukru mlecznego). Przy dużej produkcji mleka w pierwszych miesiącach laktacji ,w następstwie „wysysania” cukru z krwiobiegu przez gruczoł mleczny występują niebezpieczne dla zdrowia (zagrożenie ketozą) poważne niedobory glukozy. Organizm krowy w ramach obrony nasila proces glukoneogenezy, zachodzący w wątrobie (produkcji glukozy). Jednak glukoza może tu powstać de novo jedynie z niektórych związków, nazywanych glukoplastycznymi. Biorąc powyższe pod uwagę, możemy pewnymi zabiegami żywieniowymi pomóc krowie, polepszając jej zaopatrzenie w glukozę. Należą do nich:
- stosowanie takich źródeł skrobi, aby do jelita cienkiego przechodziła jej część w ilości 1−2 kg dziennie,
- mechaniczne zabiegi (gniecenie ziarna zbóż zamiast mielenia spowalnia i zmniejsza rozkład skrobi),
- stosowanie części ziarna chemicznie konserwowanego (Sodagrain – NaOH),
- opóźnianie terminu zbioru całych roślin kukurydzy czy innych zbóż (GPS) na kiszonkę,
- podawanie substancji glukoplastycznych (glicerol, glikol propylenu, propioniany, chroniona metionina).
Cennym źródłem skrobi dostępnej w jelitach jest kukurydza. Rozkład w żwaczu skrobi ziarna kolb w zakiszonej kukurydzy zmniejsza się w miarę opóźniania terminu zbioru na kiszonkę. Proces kiszenia powoduje wzrost rozkładalności skrobi w żwaczu o około 5−15%. To samo ziarno kolb suszone gorącym powietrzem staje się oporne na rozkład skrobi w żwaczu, który wynosi wtedy od 44 do 51%.
Koncentracja energii w mieszance treściwej dla krów na produkcję mleka powyżej dawki podstawowej – system PMR (1 kg mieszanki = 2 l mleka)
| Tłuszcz w mleku % | NEL MJ (JPM)/kg |
| 3,8 | 6,2 (0,87) |
| 4,0 | 6,3 (0,88) |
| 4,2 | 6,5 (0,91) |
| 4,4 | 6,7 (0,94) |
W porównaniu do innych zbóż, skrobia ziarna kukurydzy rozkładana jest znacząco słabiej w żwaczu. Przy podawaniu 8 kg tego ziarna dziennie, do jelita cienkiego przechodzi ponad 1,5 kg skrobi, co pokrywa prawie połowę potrzeb krowy na glukozę. Wyższa dawka kukurydzy nie jest wskazana, ponieważ wtedy część skrobi może być nie strawiona w jelicie cienkim i przejdzie do jelita grubego, ulegając tam fermentacji mało efektywnej z punktu widzenia bilansu energetycznego (w praktyce można to sprawdzić przez badanie pH kału, które nie powinno być niższe niż 6,0).
Opisane fizjologiczne podstawy nowoczesnych systemów żywienia znalazły zastosowanie w zaleceniach dla praktyki hodowlanej. Poniżej podano takie zalecenia Niemieckiego Towarzystwa Rolniczego (DLG) dla systemu TMR (lub PMR).
W stadzie należy utworzyć 3 grupy dawek o różnej koncentracji energii (KE):
- dla późnej laktacji – wydajność ok. 18 kg mleka, pobranie suchej masy 15−16 kg, KE = 6,3 MJ NEL lub 0,89 JPM w kg s.m.,
- dla środkowej laktacji – wydajność ok. 28 kg, pobranie suchej masy ok. 19 kg, KE = 6,7 MJ NEL lub 0,93 JPM w kg s.m.,
- dla wczesnej laktacji – wydajność ok.38 kg, pobranie suchej masy ok. 22−23 kg, KE = 7,0−7,1 MJ NEL lub 0,98−1,0 JPM w kg s.m.
Przy dużym pobraniu pasz treściwych – skrobiowych istnieje niebezpieczeństwo powstania kwasicy w żwaczu. Przy stosowaniu TMR to niebezpieczeństwo jest małe, gdyż krowy pobierają pasze treściwe w mieszaninie małymi porcjami. Również stosowanie automatów do pasz treściwych zmniejsza to niebezpieczeństwo (stacje paszowe dzielą dawkę pasz treściwych na mniejsze porcje, skarmiane jednorazowo). Przeciwdziała temu schorzeniu także dbałość o właściwy udział w zestawie pasz strukturalnych (siano, kiszonki) ciętych na cząstki o długości 2−4 cm, będących źródłem włókna efektywnego fizycznie (drażniącego receptory ścian żwacza, co wywołuje zwiększenie produkcji śliny o właściwościach buforujących). Krowom, które otrzymują więcej niż 7 kg paszy treściwej dziennie, dodaje się również substancje buforujące (kwaśny węglan sodu, tlenek magnezu, dolomit).
dr hab. inż. Rafał Bodarski
