Największe możliwości wzrostu plonów roślin tkwią w postępie hodowlanym. Wiąże się w miarę częstą wymianą materiału siewnego i uprawą nowo wyhodowanych odmian.
Prace nad nową odmianą są kosztowne – wynoszą przeciętnie kilka milionów zł, a przy tym czasochłonne, gdyż zajmują około 10 lat, kolejne 2-3 lata trwa rejestracja nowej odmiany.
Właściwy wybór odmiany, przystosowanej do lokalnych warunków glebowo-klimatycznych, a przy tym w miarę odpornej na patogeny chorób, przynosi wymierne korzyści zarówno w plonie, jak też lepszych parametrach jakościowych uzyskiwanego surowca.
W stacjach COBORU uzyskuje się większe i lepsze jakościowo plony
Przeciętnie w Polsce rolnicy uzyskują o 45 proc. niższe plony niż w badaniach prowadzonych w ramach porejestrowych doświadczeń odmianowych (PDO) w stacjach COBORU, rozmieszczonych w kilku miejscowościach każdego województwa.
W przypadku zbóż szczególnie niekorzystnie w tym porównaniu wypada żyto (o 60 proc. niższe plony), zaś najlepiej pszenica (o 40 proc. niższe), w stosunku do plonów uzyskiwanych w warunkach poprawnej agrotechniki, w tym ochrony roślin przed patogenami chorób i szkodników.
Oczywiście wiąże się to na ogół z większymi kosztami w zwalczaniu tych patogenów. Dochodzi do tego racjonalne następstwo roślin, co nie zawsze jest możliwe w przeciętnym gospodarstwie rolnym.
Poza tym o wysokich plonach roślin w stacjach COBORU decyduje racjonalne nawożenie, terminowy siew oraz inne prawidłowo prowadzone zabiegi uprawowe i pielęgnacyjne.
Jak często wymieniać materiał siewny
„Praktyczna żywotność” odmiany, mierzona wysokimi i w miarę stabilnymi plonami, trwa u nas przeciętnie od 3 do 5 lat, niekiedy dłużej. Po tym okresie następuje stopniowy spadek potencjału plonowania, pogorszenie cech jakościowych oraz zmniejszenie odporności na stresy abiotyczne i biotyczne.
Konieczna staje się wówczas wymiana materiału siewnego, polegająca na zakupie nowych odmian, wcześniej sprawdzonych w lokalnych warunkach glebowo-klimatycznych każdego województwa, przez stacje COBORU.
Dotyczy to także bulw ziemniaka, choć w tym przypadku chodzi głównie o wyradzanie odmian, czyli ich coraz większego porażenia w kolejnych latach przez patogeny chorób wirusowych, przenoszonych przez mszyce.
Wiąże się to oczywiście z dużym spadkiem plonów i cech jakościowych bulw. Można wówczas uprawiać nadal tę samą odmianę, pod warunkiem wysadzenia zdrowego materiału sadzeniakowego.
Charakterystyka rodzajów odmian, oferowanych przez firmy hodowlane i nasienne
Odmiany populacyjne (liniowe) – dominują w ofercie handlowej, choć sukcesywnie wypierane są przez lepiej oceniane pod względem plonotwórczym odmiany heterozyjne. Ich materiał siewny uzyskiwany jest metodą klasycznej hodowli, głównie przez krzyżowanie i/lub selekcję. Może być corocznie reprodukowany (odnawiany) przez producenta rolnego.
Odmiany heterozyjne (mieszańcowe, hybrydowe) – powstałe w wyniku corocznego krzyżowania form rodzicielskich, głównie obcopylnych gatunków – u nas w 100 proc. kukurydza i buraki cukrowe, poza tym w znacznej części rzepak, żyto, większość warzyw oraz (na mniejszą skalę) inne gatunki. Ich materiał siewny powinien być corocznie odnawiany (zakupywany przez rolnika), gdyż tzw. wybujałość cech, a więc wyższe i lepsze jakościowo plony, uzyskuje się tylko w pierwszym roku uprawy (pokolenie F1). Po powtórnym wysiewie zebranych nasion, następuje rozszczepienie cech, w wyniku czego plony gwałtownie spadają. Odmiany te wykazują na ogół większą zdolność adaptacyjną do określonych warunków środowiska, np. tolerancję na jakość gleb, przebieg pogody i inne stresowe warunki. Materiał siewny tych odmian jest droższy, ale na ogół rekompensuje poniesione koszty.
Odmiany transgeniczne, częściej znane pod nazwą GMO (genetycznie modyfikowane organizmy). Uzyskiwane są w warunkach laboratoryjnych metodą inżynierii genetycznej, a następnie reprodukowane w klasycznych warunkach polowych. Do materiału genetycznego tych odmian wszczepione są geny, pochodzące spoza tego gatunku, przekazujące pożądane cechy dla: rolnika, przemysłu, konsumenta żywności, paszy dla zwierząt, itp. Typowym przykładem są transgeniczne odmiany soi uprawiane w Ameryce Północnej i Południowej, odporne na glifosat, dzięki czemu soja może być skutecznie odchwaszczana w okresie wegetacji totalnym herbicydem, jakim jest Roundup i jego liczne generyki. W przypadku innych roślin (rzepak, bawełna, ziemniak, kukurydza, ryż, pomidor), modyfikowane są inne cechy, np. odporności na suszę. W Polsce, jak też innych krajach UE uprawa odmian transgenicznych jest zabroniona.
