Śnieżna i mroźna zima nie pozostanie bez wpływu na stan upraw na naszych polach. Kolejno powtarzające się opady śniegu i fale mrozu przykryły zasiewy kilku, a w niektórych regionach kraju kilkunastocentymatrową śnieżno-lodową warstwą. Warto w czasie zimy zaglądać pod pokrywę śniegu, aby dowiedzieć się, jak zimują rośliny uprawne na naszych polach. A już na pewno należy ocenić stan ich przezimowania wiosną bezpośrednio przed ruszeniem wegetacji – wtedy wiele jeszcze można zrobić dla ratowania lub wzmocnienia swoich upraw na starcie, po ciężkiej zimie.
Gleba na przeważającej powierzchni kraju – z wyjątkiem północno-wschodniej Polski – nie zdążyła do tej pory jeszcze zamarznąć i pewnie to już nie nastąpi. Nawet jeśli na polu stwierdzimy zamarzniętą wierzchnią warstwę gleby, to nie powinno to być więcej jak 3-4 cm. Ostatnio co kilka lub kilkanaście dni mają miejsce często intensywne opady śniegu, który w ciągu dnia topnieje, a w nocy zamarza razem z wodą. Na razie nic nie wskazuje na to, by zima miała się skończyć. Prognozy pogody przewidują opady śniegu i mróz, co najmniej do początku marca, analizuje sytuację Jacek Bochenkiewicz z PRP Polska. Obecne warunki pogodowe mogą więc przyczynić się do złego stanu plantacji ozimin i rzepaku na wiosnę. Uszkodzone i osłabione przez mrozy rośliny łatwo są porażane przez grzyby i bakterie chorobotwórcze. Jeżeli wiosną rośliny nie mogą zregenerować tych uszkodzeń, z czasem na polu częściowo wypadają .
W aktualnych warunkach pogodowych może dojść do wyprzenia roślin, które występuje wówczas, gdy obfite opady śnieżne pokrywają niedostatecznie zamarzniętą glebę. Pod taką okrywą długo, także podczas mrozów może utrzymywać się temperatura bliska zera, wskutek czego rośliny silniej oddychają niż wtedy, gdy ziemia jest całkowicie zamarznięta. Podobnie długo zalegające na przedwiośniu zaspy śnieżne również sprzyjają temu zjawisku. Proces ten przebiega w trzech etapach: najpierw rośliny tracą węglowodany, ponieważ jeszcze ich nie syntetyzują, później następuje rozpad białek i w efekcie końcowym liście zostają porażone pleśnią śniegową.
W wyniku wyprzenia, po stopnieniu śniegu, ukazują się rośliny z brunatnymi, nadgniłymi liśćmi, które następnie czernieją. Gleba jest pokryta ciemnym, mokrym wojłokiem, łatwym do zdarcia. Zaobserwowano, że zboża stosunkowo łatwo ulegają wyprzeniu.
Dodatkowym czynnikiem sprzyjającym temu procesowi jest ukształtowanie terenu. Niebezpieczne są stoki północne oraz miejsca osłonięte, gdzie tworzą się zaspy. Dużo zależy od przepuszczalności gleby, gdyż zboża łatwiej ulegają wyprzeniu na glebach ciężkich i zlewnych.
Czynniki agrotechniczne, jak termin i gęstość siewu również mają wpływ, a zbyt wcześnie zasiane rośliny wytwarzają jesienią większą masę nadziemną i są bardziej narażone na wyprzenie.
W sytuacji, gdy warunki pogodowe nie pozwalają na długotrwałe zaleganie pokrywy lodowej z powodu występujących cykli topnienia i zamarzania, formowanie się lodu może przyczyniać się do powstawania uszkodzeń mrozowych. W sytuacji gwałtownego spadku temperatury lub jej wahania, gdy jest dodatnia w dzień, a mroźna nocą, wtedy zamarzająca w pobliżu węzła krzewienia woda prowadzi do poważnego uszkodzenia roślin. Sytuacja taka często występuje na przedwiośniu.
Na wystąpienie uszkodzeń zwłaszcza narażone będą te rośliny, które wcześniej uległy rozhartowaniu, a następnie ich węzły krzewienia zostały uwodnione na skutek ruszenia soków, informuje Jacek Bochenkiewicz. Rozhartowanie roślin może więc być wynikiem nie tylko zalegającej na zasiewach pokrywy lodowej, ale przede wszystkim spowodowane jest wzrostem temperatury. Natomiast rozhartowanie roślin pod pokrywą lodową zależy głównie od gatunku i jest spowodowane narastającymi pod lodem warunkami beztlenowymi.
Bezpośrednią konsekwencją zalegającej na polu pokrywy lodowej jest podduszenie roślin powodujące ich zamieranie wskutek gromadzenie się toksycznych gazów, a także wytworzenia się warunków beztlenowych i rozhartowania roślin. Stwierdzono, że głównym gazem przyczyniającym się do zamierania roślin pod lodem jest dwutlenek węgla. Okresowe topnienie pokrywy lodowej ogranicza gromadzenie się tego gazu, dzięki czemu rośliny nie powinny zostać uszkodzone.
W przypadku gwałtownego topnienia dużych mas śniegu i lodu, spowodowanego ociepleniem wiosennym i występującego podtopienia pól skutki negatywnego oddziaływania na stan upraw będą się nakładać.
Doładowanie na starcie
W celu zminimalizowania skutków wystąpienia tych niekorzystnych zjawisk, na przedwiośniu należy zastosować na oziminy po ruszeniu wegetacji interwencyjnie oprysk dolistnym fizjostymulatorem funkcji życiowych rośliny PRP EBV w dawce 1,5 – 2,0 l/ha, celem pobudzenia roślin do rozwoju. Termin i dawkę oprysku należy uzależnić od wyniku lustracji zasiewów na wiosnę oraz od fazy rozwojowej roślin. Preparat ten dostarcza składniki niezbędne do funkcjonowania roślin, wzmacnia ich odporność na czynniki stresowe, polepsza funkcjonowanie komórek (w tym epidermy), wpływa intensywnie na wzrost i regenerację tkanek nadziemnych części rośliny i korzeni, co z pewnością ustabilizuje zaburzony w trakcie zimy rozwój roślin, oraz przyśpieszy i zwiększy produktywność upraw polowych.
Bardzo istotnym składnikiem w opryskach dolistnych wiosną jest azot, gdyż w okresie zimowym wymywa się on w głąb gleby, a wiosną, gdy gleba jest jeszcze zimna jest on dla roślin słabo przyswajalny, co może powodować żółknięcie upraw. Stwierdzono, że dodatek do oprysku dolistnego PRP EBV – roztworu rozpuszczonego azotu w dawce 3-4 kg N/ha bardzo skutecznie przywraca uprawom prawidłowe zielone wybarwienie.
W okresie wczesnej wiosny bardzo ważna jest więc ocena stanu ozimin, która umożliwi podjęcie decyzji, jak dalej je pielęgnować (ratować) bądź czy zlikwidować daną plantację. Im wcześniejsza jest wiosna i im gwałtowniejsze skoki temperatury na przedwiośniu, tym większe będą szkody.
