Na prawidłowy rozród krów duży wpływ ma odpowiednie żywienie. Obecnie hodowcy coraz częściej borykają się ze spadkiem płodności krów o wysokiej wydajności. Obniżona płodność wpływa negatywnie na opłacalność produkcji mleka, wiąże się to z kosztami niezacielania się krów i usługami weterynaryjnymi. Dlatego tak ważne jest zapewnienie zwierzęciu odpowiednio dobranych i zbilansowanych składników pokarmowych do poszczególnych faz rozwojowych.
Cechy płodności charakteryzują się małą odziedziczalnością, w dużej mierze zależy od czynników środowiskowych między innymi od żywienia. Źle dobrana dawka, niedobór energii, białka, składników mineralnych i witamin przy jednoczesnym wysokim potencjale produkcyjnym, powoduje zaburzenia w rozrodzie. Niedobór energii wydłuża okres od wycielenia do pierwszej owulacji, ruja pojawia się z opóźnieniem, zmniejsza się wskaźnik zapładnialności. W ostatnich dniach przed wycieleniem i w okresie poporodowym krowy są niezdolne do pobierania takiej ilości paszy odpowiadającej zapotrzebowaniu na energię. Niedobór energii krowy pokrywają z rezerw tracąc na masie ciała, spada kondycja krów. Dodatkowo mogą wystąpić choroby metaboliczne, np. ketoza, które pośrednio obniżają płodność. Krowa w okresie okołoporodowym traci apetyt, jeżeli nie zapewni się jej wystarczającej ilości pasz treściwych w dawce charakteryzującej się dobrą smakowitością, spowoduje to zmniejszenie pobrania paszy i niedobór energii. Zmniejsza się przez to aktywność jajnikowa oraz pogarszają się warunki rozwoju embrionu.
W celu zwiększenia koncentracji energii w dawce pokarmowej należy zwiększyć udział węglowodanów niestrukturalnych przez dodanie pasz treściwych. Dodatki tłuszczowe zwiększają koncentrację cholesterolu we krwi, który jest potrzebny do syntezy progesteronu. Ważne jest zapewnienie stałego dostępu krów do pasz oraz unikanie nagłych zmian dawki pokarmowej.
Na pogorszenie wskaźników rozrodu ma również wpływ zbyt duże spożycie białka. Przy nadmiernej ilości pobranego białka, w stosunku do pobranej energii, wzrasta powstawanie w żwaczu wytwarzanego amoniaku, który w całości nie zostaje wbudowany w białko mikroorganizmów. Nadwyżka tego związku przedostaje się do krwi i może gromadzić się w organach rozrodczych krowy, co wpływa negatywnie na cechy płodności. Do pasz białkowych trudniej rozkładanych w żwaczu zaliczamy, między innymi: mączkę rybną, gluten kukurydziany oraz preparaty białka chronionego. Przy nadmiernej ilości białka można uzupełniać dawki pokarmowe paszami zawierającymi łatwo dostępną energię dla mikroorganizmów w żwaczu, jak różnymi śrutami zbożowymi lub wysłodkami buraczanymi. Niedobór białka powoduje ciche ruje oraz zwiększa podatność układu rozrodczego na infekcje. Przy nadmiarze amoniaku częściej występują zapalenia błon śluzowych macicy, ponieważ amoniak upośledza system immunologiczny. Amoniak i mocznik oddziaływują na pH w macicy obniżając przeżywalność embrionów. Poziom mocznika w mleku u krów jest wskaźnikiem przemian białkowych oznaczanym laboratoryjnie. Wysokie stężenie mocznika w mleku 250-300 mg/dl świadczy o nadmiernym spożyciu białka w stosunku do pobranej energii.
Na cechy płodności mają znaczny wpływ mikro- i makroelementy. Zbyt wysokie dawki wapnia w okresie zasuszenia obniżają wchłanianie pierwiastków odpowiedzialnych za prawidłowy rozród, między innymi fosforu, magnezu, cynku i miedzi. Nadmierna ilość wapnia w tym okresie jest jedną z przyczyn zalegania okołoporodowego, trudnych porodów. W celu zmniejszenia zawartości wapnia w okresie zasuszenia należy ograniczyć stosowanie pasz takich jak: lucerny, buraków, kończyny. Na dwa, trzy dni przed porodem zwiększa się ilość wapnia do jego potrzeb po wycieleniu, np. przez dodatek kredy pastewnej. W okresie żywienia pastwiskowego powinno się stosować dodatek tlenku magnezu, 30-50g/sztukę/dzień, ponieważ niska zawartość magnezu w dawce wpływa negatywnie na cechy rozrodcze. Bardzo ważne jest dodawanie mieszanek mineralno witaminowych po porodzie, w skład których wchodzi: selen, cynk, miedź, mangan i witaminy A, D, E. Cynk jest składnikiem wielu enzymów i pełni ważną funkcję w niektórych hormonach płciowych. Niedobór miedzi zwiększa ryzyko wystąpienia zapalenia wymienia. Witamina A, która występuje w dużych ilościach w marchwi, zielonkach i sianie ma pozytywny wpływ na przebieg rozrodu u krów. Jej niedobór powoduje zaburzenia w gruczołach rozrodczych, co objawia się zbyt długimi rujami lub niedorozwojem ciałka żółtego. W okresie letnim żywienie zielonkami zapewnia pokrycie zapotrzebowania na ten składnik i zgromadzenie rezerw na sześćdziesiąt dni żywienia zimowego. Bardzo groźny jest niedobór witaminy E powodujący resorbcję zarodków, poronienia i zaburzenia cyklu płciowego. Witamina E obecna jest we wszystkich paszach.
Na prawidłowy rozród krów maja wpływ nie tylko właściwe proporcje białka i energii, ale również mikro/makroelementy i witaminy. Błędy w żywieniu mogą obniżać płodność bezpośrednio lub pośrednio, np. przez pogorszenie zdrowotności zwierzęcia. Ważne jest też właściwe pokrycie potrzeb pokarmowych krów, w różnych okresach produkcyjnych.
Natalia Ławniczak
