Wciornastek tytoniowiec (Trips tabaci.) obecnie jest jednym z największych zagrożeń w uprawie pora i czosnku, nie tylko ze względu na coroczne występowanie na obszarze całego kraju ale również z uwagi na trudności w jego zwalczaniu. Wciornastek tytoniowiec jest polifagiem, to znaczy, że zasiedla różne gatunki roślin uprawnych i dziko rosnących, a więc jest stale obecny w środowisku. Z chwilą zasiedlenia rośliny żywicielskiej zaczyna żerować. Szczególnie por należy do preferowanych przez niego roślin.
Kolejnym czynnikiem utrudniającym zwalczanie tego fitofaga jest jego specyficzny rozwój biologiczny. Tylko dwa stadia rozwojowe, a mianowicie owad dorosły i larwy bytują, żerują i rozwijają się na nadziemnej części roślin. Natomiast stadia nimfalne swój rozwój przechodzą w wierzchniej warstwie gleby (nie mają kontaktu z rośliną i nie pobierają pokarmu), co uniemożliwia ich zwalczanie.
Ponieważ najskuteczniejsza metoda zwalczania polega na stosowaniu środków ochrony bezpośrednio na zasiedloną roślinę, część stadiów rozwojowych przebywających w glebie jest niedostępna dla zastosowanego insektycydu i daje początek następnemu pokoleniu.
Jednym z elementów poprawnej diagnozy szkodnika jest jego morfologia i biologia. Dlatego warto poznać jego budowę a także podstawowe zasady cyklu rozwojowego.
Owady dorosłe – osiągają długość 1 – 1,3 mm. Barwa ciała jest zmienna, wiosną i latem występują najczęściej osobniki jasnożółte, jesienią ciemnieją aż stają się prawie czarne. Posiadają dwie pary dobrze rozwiniętych skrzydeł. Jaja są małe 0,25 mm długie i 0,15 mm szerokie. Larwy bezpośrednio po wylęgu z jaja są białawe, później jasnożółte, podobne są do osobników dorosłych, ale nie posiadają skrzydeł. W kolejnej fazie pojawiają się nimfy, które kształtem i wielkością podobne są do osobnika dorosłego, posiadają barwę żółtawą i mają widoczne zaczątki skrzydeł. W zależności od przebiegu pogody występuje od 2 do 4 pokoleń.
Istotnym zagadnieniem najbardziej interesującym Plantatora jest szkodliwość wciornastka. Wciornastki na zasiedlanych roślinach powodują szkody pośrednie i bezpośrednie. Szkodliwość bezpośrednia polega na ogładzaniu rośliny, czyli wysysaniem soku komórkowego. Do pustych komórek wnika powietrze, efektem czego jest lokalne przebarwienie się liścia na kolor srebrzysty. Przy plamkach występują zawsze czarne nieco wypukłe kropki, które są odchodami wciornastka. Z czasem odbarwienia rozszerzają się i pojawiają się smugi na całej powierzchni liścia. W miarę starzenia się liści w miejscach żerowania szkodnika pojawiają się nekrotyczne brązowe plamy. W wyniku żerowania wciornastków, rośliny mają obniżony proces fotosyntezy, przez uszkodzoną tkankę szybciej tracą wodę niż w przypadku roślin zdrowych. Często uszkodzone liście przez wciornastka stają się bardziej podatne na choroby pochodzenia infekcyjnego. Uszkodzone rośliny pora mają obniżoną wartość handlową. Pośrednia szkodliwość polega na przenoszeniu chorób wirusowych.
Zwalczanie
W ograniczaniu populacji tego szkodnika na plantacji pora i czosnku duże znaczenie ma metoda agrotechniczna, polegająca na zbieraniu i niszczeniu resztek pożniwnych oraz głęboka orka zaraz po zbiorze roślin. Zwalczanie chwastów nie tylko na plantacji, ale również w bezpośrednim jej sąsiedztwie znacznie ograniczy liczbę tego szkodnika, ponieważ chętnie żerują one również na roślinach dziko rosnących.
Najskuteczniejszą metodą zwalczania jest metoda chemiczna, polegająca na stosowaniu insektycydów – środków zwalczających owady. Zalecane środki należy stosować po pojawieniu się szkodnika na plantacji. Wciornastki pojawiają się na plantacjach na początku czerwca. Plantacje należy lustrować co najmniej raz w tygodniu, nawet co trzy dni przy upalnej pogodzie. Ponieważ są to małe owady i trudno je dostrzec, do monitoringu można zastosować niebieskie, żółte i białe tablice lepowe. Opryskiwanie należy wykonywać w 2-3 cyklach, każdy cykl to dwa zabiegi wykonane co 7 dni. Pierwszy cykl wykonuje się w chwili pojawienia szkodnika. Drugi w miarę potrzeby, a trzeci gdy cebula załamuje szczypior i owady mogą przelatywać na pory i czosnek. Zalecane środki ochrony roślin przez program ochrony warzyw do zwalczania wciornastków to: Bulldock 025 EC (0,2 l/ha), Cyperkil Super 25 EC ( 0,1 l/ ha), Decis 2,5 EC (0,25 – 0,3 l/ha), Fastac 100 EC (0,09 l/ha), Karate Zeon 050 EC (0,12 l/ha) Polysect Hoobby AL – (wg instrukcji na opakowaniu), Reldan 400 EC (1,2 l/ha), Sherpa 100 EC (0,25 l/ha), Sumi Alpha 050 EC (0,2 l/ha).
W uprawach ekologicznych stosuje się uprawę współrzędną z roślinami wytwarzającymi olejki eteryczne powodujące zmniejszoną aktywność szkodnika. Do tych roślin można zaliczyć koniczynę białą, marchew i różne zioła.
Mgr inż. Dariusz Rybczyński
Instytut Warzywnictwa im. Emila Chroboczka
Zakład Ochrony Roślin
Pracownia Entomologii
