Odczyn gleby optymalny dla uprawianych gatunków roślin jest podstawowym elementem żyzności gleby umożliwiającym efektywne wykorzystanie zastosowanych nawozów, czyli uzyskanie wysokiego plonu roślin o dobrej jakości. N
Niestety wyniki badań agrochemicznych przeprowadzonych w ostatnich latach wykazały aż na 50% przebadanych gleb odczyn bardzo kwaśny (pHKCL poniżej 4,5) i kwaśny (pHKCL 4,5-5,5). Na takich glebach bez przeprowadzenia wapnowania nie można uzyskać wysokich plonów roślin nawet przy intensywnym nawożeniu. Najsilniejsze zakwaszenie gleb stwierdzono w centralnych i wschodnich rejonach Polski, szczególnie w województwach: podlaskim, mazowieckim i podkarpackim. Najmniej kwaśnych gleb było w województwach kujawsko-pomorskim i opolskim. W skali całego kraju wapnowanie jest konieczne lub potrzebne na ponad 40% użytków rolnych.
Do dokładnego określenia potrzeb wapnowania na konkretnym polu oprócz aktualnej wielkości pHKCL konieczna jest znajomość kategorii agronomicznej gleby (tabela 1 i 2). Analizując próbki glebowe Stacje Chemiczno-Rolnicze, określają potrzeby wapnowania i formę wapna (zwykłe lub magnezowe).
| Tabela 1. Kategoria Agronomiczna gleb | ||
| % frakcji | Kategoria gleb | Grupy (gatunki) gleb – symbol |
| 0-10 | Bardzo lekkie | pl, plp, ps, psp |
| 11-20 | Lekkie | pgl, pglp, pgm, pgmp, płp, płz |
| 21-35 | Średnie | gl, glp, płg |
| powyżej 35 | Ciężkie | gs, gsp, gc, gcp, płi, I, ip |
| Tabela 2.Potrzeby wapnowania gleb | ||||
| Klasa potrzeb wapnowania | Kategoria gleb | |||
| bardzo lekkie | lekkie | średnie | ciężkie | |
| Konieczne | do 4,0 | do 4,5 | do 5,0 | do 5,5 |
| Potrzebne | 4,1-4,5 | 4,6-5,0 | 5,1-5,5 | 5,6-6,0 |
| Wskazane | 4,6-5,0 | 5,1-5,5 | 5,6-6,0 | 6,1-6,5 |
| Ograniczone | 5,1-5,5 | 5,6-6,0 | 6,1-6,5 | 6,6-7,0 |
| Zbędne | od 5,6 | od 6,1 | od 6,6 | od 7,1 |
W tabeli 3 przedstawiono optymalne wielkości dawek wapna w t CaO na hektar w zależności od kategorii agronomicznej gleby i przedziału potrzeb wapnowania. Jako optymalne zakresy wielkości pHKCL dla poszczególnych kategorii agronomicznych gleb przyjęto przedziały dla ograniczonych potrzeb wapnowania. Rodzaj wapna użytego do zabiegu wapnowania zależy od przedziału potrzeb nawożenia magnezem (tabela 4).
| Tabela 3.Optymalne wielkości dawek CaO w t na hektar | ||||
| Kategoria gleb | Przedział potrzeb wapnowania | |||
| konieczne | potrzebne | wskazane | ograniczone | |
| Bardzo lekkie | 3,0 | 2,5 | 1,0 | – |
| lekkie | 3,5 | 2,5 | 1,5 | – |
| Średnie | 4,5 | 3,0 | 2,0 | 1,0 |
| Ciężkie | 6,0 | 3,0 | 2,0 | 1,0 |
| Tabela 4. Przydziały potrzeb nawożenia magnezem | |||
| Przedział potrzeb nawożenia Mg | Odczyn gleby | wskaźniki zawartości Mg w glebie | Objawy niedoboru Mg na roślinach |
| Konieczne | bardzo kwaśny | bardzo niska | bardzo silne i silne |
| potrzebne | kwaśny | bardzo niska | słabe |
| wskazane | lekko kwaśny i obojętny | bardzo niska | słabe |
| Wskazane | lekko kwaśny i obojętny | bardzo niska i niska | brak |
Objawy niedoboru magne zu pojawiają się najpierw na dolnych liściach w postaci paciorkowatych plamek na jasnozielonym tle, przy ostrzejszym niedoborze następuje żółknięcie i zasychanie liści, całych roślin, a nawet całych połaci łanu zbóż. Sygnałem ostrzegawczym dla rolnika przed pojawieniem się ostrych objawów niedoboru magnezu jest bardzo kwaśny i kwaśny odczyn gleby i bardzo niska lub niska zawartość przyswajalnego magnezu. Na glebach bardzo kwaśnych i przy niskiej zawartości magnezu całą dawkę CaO stosuje się w wapnie magnezowym. Na glebach kwaśnych o bardzo niskiej zawartości magnezu połowę dawki CaO należy zastosować w wapnie magnezowym. Przy niskiej zawartości magnezu wapno magnezowe może być zastosowane wg 1/3 dawki CaO, pozostałe 2/3 dawki CaO należy wysiać w formie wapna zwykłego. Jeżeli gleba wykazuje bardzo niską lub niską zawartość przyswajalnego magnezu, ale nie wymaga wapnowania, to należy zastosować inne nawozy zawierające magnez (np. kalimagnezję lub siarczan magnezu) w ilości 30-40 kg MgO na hektar.W tabeli 5 przedstawiono różne terminy wapnowania w zależności od możliwości i pilności przeprowadzenia tego zabiegu. Najlepszym, ze względu na efektywność zabiegu i łatwość wysiewu, jest wapnowanie w zespole uprawek pożniwnych.
| Tabela 5. Miejce wapnowania w systemie zabiegów agrotechnicznych | ||
| Zespł uprawek | Rodzaj uprawki | Wapnowanie |
| Przedsiewne (wiosenne) | Włóknowanie, bronowanie, kultywatorowanie | nie stosować |
| Pielęgnujące | Bronowanie, redlenie, pielenie | Nie stosować, wyjątkowo pogłównie na ziemniaki |
| Pożniwne | Podorywka, bronowanie, kultywatorowanie | Najlepszy termin stosowania |
| Przedsiewne (jesienne) | Orka siewna, bronowanie, czasem wałowanie | Termin dopuszczalny |
| Przedziomowe | Orka przedzimowa lub bronowanie i orka | Termin dobry o ile nie stosuje się obornika |
Miejsce wapnowania w zależności od doboru roślin w zmianowaniu ustala się tak, aby poprzedzało uprawę rośliny wrażliwej na kwaśny odczyn czyli buraków, kukurydzy, koniczyny, jęczmienia, bobiku lub pszenicy. Przy uprawie roślin mniej wrażliwych staramy się aby wapnowanie było odległe w czasie od uprawy ziemniaka, lnu lub łubinu żółtego. Najlepiej więc wapnować bezpośrednio po zbiorze tych roślin.
Efektywność wapnowania trwa przez okres pięciu do siedmiu lat, ale największe zwyżki plonu uzyskuje się w drugim, trzecim i czwartym roku po wysiewie wapna. O potrzebie powtórzenia zabiegu wapnowania można sądzić na podstawie przeprowadzonych analiz próbek glebowych ma oznaczenie wartości pHKCL. Największe efekty wapnowania uzyskuje się, gdy zabieg ten jest konieczny, nieco mniejsze gdy potrzebny, ale nawet przy wskazanym warto dla utrzymania lub wzrostu żyzności gleby zastosować wapnowanie podtrzymujące optymalny odczyn dla gatunków roślin wrażliwych na zakwaszenie. Wykorzystujemy zatem okres żniw do oceny potrzeb wapnowania i w miarę potrzeby przeprowadzamy wapnowanie wg wskazówek Stacji Chemiczno-Rolniczej w optymalnym terminie, aby uzyskać wzrost żyzności gleby, wyższe plony roślin o dobrej jakości i lepsze wykorzystanie każdego kilograma NPK z nawozów mineralnych i naturalnych.
Literatura1. Fotyma M., Zieba S., 1989: Wapnowanie – czym, jak dlaczego? 1989. PWRiL, s. 5-52.2. Gosek S., 2002: Wapno i magnez podwyższą plony pszenicy ozimej. Agrochemia Nr 8/2002, s. 4-6.3. Gosek S., 2000: Zapobieganie skutkom niedoboru magnezu w glebach uprawnych. Wieś Jutra Nr 11, s. 18-19.
Dr Stanisław GosekIUNG-PIB Puławy
