Wapnowanie stanowi ważny okresowy zabieg agrotechniczny wpływający na właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne gleby. Zwiększa aktywność mikrobiologiczną środowiska glebowego oraz wpływa na procesy mineralizacji i poprawia dostępność części składników mineralnych dla roślin.
Celem wapnowania podstawowego jest doprowadzenie gleby do optymalnej wartości pH, a przynajmniej zneutralizowanie kwasowości wymiennej i glinu ruchomego. Z kolei wapnowanie zachowawcze ma na celu utrzymanie wcześniej osiągniętej optymalnej wartości pH gleby lub też wyeliminowanie „odnawiania” się kwasowości wymiennej.
Zasadniczym kryterium doboru nawozów wapniowych do odkwaszenia gleby jest ich szybkość działania. Nawozami szybko działającymi są nawozy wapniowe tlenkowe i wodorotlenkowe, których stosowanie zalecane jest na glebach ciężkich, silnie zbuforowanych. Należy pamiętać, że nawozów typu tlenkowego, ze względu na właściwości żrące, nie należy stosować bezpośrednio przed siewem roślin oraz do wapnowania pogłównego. Wolno działającymi nawozami, ze względu na słabą rozpuszczalność w wodzie, są nawozy typu węglanowego, które zalecane są do wapnowania gleb lekkich, charakteryzujących się małym stopniem zbuforowania. Spośród nawozów do odkwaszania gleb najmniejszą rozpuszczalnością charakteryzuje się wapno krzemianowe, zawierające krzemiany wapnia i magnezu.
Na gruntach ornych najkorzystniejszym terminem do przeprowadzenia zabiegu wapnowania jest okres od żniw do późnej jesieni, gdyż stosowanie uprawek po wysiewie wapna umożliwia jego dokładne wymieszanie z warstwą orną gleby. W okresie jesiennym zalecane jest również wapnowanie użytków zielonych. Niekiedy zabieg ten można przeprowadzić w okresie wiosennym, np. na gruntach przeznaczonych pod uprawę mieszanek lub innych roślin z przeznaczeniem na paszę, np. kukurydzy. Przy ustalaniu terminu wapnowania należy również brać pod uwagę reakcje nawozów wapniowych z innymi nawozami, które mogą przyczyniać się do strat składników pokarmowych, m.in. gazowych strat amoniaku czy też uwsteczniania fosforu. W związku z tym nie zaleca się stosowania mocznika, nawozów azotowych amonowych, superfosfatów czy też nawozów wieloskładnikowych, które zawierają fosforan amonu, bezpośrednio przed wapnowaniem, względnie po wykonaniu tego zabiegu. Dodatkowo nie należy stosować nawozów wapniowych po wcześniejszej aplikacji obornika do gleby.
Zadaniem wapnowania jako zabiegu interwencyjnego jest ratowanie plonu, co dotyczy w szczególności ozimych form rzepaku i pszenicy. Wapnowanie interwencyjne to zabieg pogłówny przeprowadzany najczęściej kilka dni po zastosowaniu azotu. W przypadku roślin jarych zabieg ten przeprowadza się analogicznie. Podstawowym warunkiem pogłównej aplikacji wapna nawozowego jest granulacja nawozów, a także ich dobra rozpuszczalność w wodzie. Dobre rezultaty otrzymuje się na przykład po zastosowaniu kredy nawozowej, dla której optymalne dawki mieszczą się w zakresie od 0,5 do 1,0 t/ha. Przy wapnowaniu interwencyjnym należy pamiętać, że nawozów wapniowych nie można stosować na rośliny wilgotne.
Pod względem reakcji roślin uprawnych na wapnowanie można je uszeregować (zgodnie z kierunkiem spadku reakcji na wapnowanie) w następującej kolejności: kukurydza i burak cukrowy – jęczmień i pszenica – owies – żyto – ziemniak. Do roślin reagujących na wapnowanie zwyżką plonów na poziomie 25 proc. należą: kukurydza, burak cukrowy, groch siewny, lucerna i koniczyna. Roślinami reagującymi na wapnowanie ok. 15-proc. zwyżką plonów są: pszenica, jęczmień, rzepak, bobik, łubin biały i łubin wąskolistny. Z kolei 7-proc. zwyżka plonów pod wpływem wapnowania obserwowana jest w uprawie: żyta, owsa, ziemniaka, lnu, łubinu żółtego czy seradeli.
Większe zwyżki plonów tych samych roślin w efekcie zastosowanego zabiegu wapnowania obserwowane są na glebach lżejszych niż na glebach ciężkich. Na glebach bardzo kwaśnych, o pH do 4,5, rośliny mało wrażliwe na zakwaszenie gleby w małym stopniu reagują na zabieg wapnowania, podczas gdy rośliny wrażliwe na niskie wartości pH, w bardzo dużym stopniu reagują na optymalizację odczynu gleby. W przypadku gleb lekkich, o dużym udziale roślin odznaczających się słabą reakcją na wapnowanie, przeciętny efekt przeprowadzenia tego zabiegu jest mniejszy. Z kolei na glebach średnich i ciężkich, na których przeważają rośliny silniej reagujące na ten zabieg, obserwowany jest większy efekt wapnowania.
Artykuł ukazał się w czerwcowym wydaniu Wiadomości Rolniczych Polska
