W rolnictwie wyznaje się zasadę, iż „wapniem nawozimy glebę, a nie roślinę”. Konieczność ich wapnowania wynika z potrzeby zmiany odczynu, dla poprawy właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych gleb.
W niektórych uprawach obserwuje się jednak choroby fizjologiczne, spowodowane niedoborem wapnia (Ca) w okresie ich wegetacji. Dotyczy to zazwyczaj drzew i krzewów owocowych oraz niektórych warzyw, rzadziej roślin uprawy polowej, zwłaszcza zbóż.
Szczególnie duże ilości Ca pobierają rośliny z rodziny kapustowatych, w tym kapusta pekińska i głowiasta biała oraz rzepak, poza tym na jego niedobór wyraźnie reaguje pomidor i papryka, a także rośliny strączkowe i dynia.
Przyczyny niedoboru wapnia w roślinach
Powodem niedoboru są zwykle trudności w jego pobieraniu, głównie z gleb kwaśnych oraz w okresie suszy, jak też (w dużym stopniu) z powodu utrudnionego przemieszczania w roślinie, zwłaszcza do tworzących się owoców.
Przy pH gleby poniżej 5; pobieranie Ca przez rośliny jest ograniczane przez tzw. kwaśne jony glinu, manganu i żelaza. Poza tym (niezależnie od wartości pH), w wyniku antagonizmu z: potasem, sodem, magnezem i amonową formą azotu, oczywiście przy ich większej koncentracji w glebie.
Wskaźnikiem niedoboru Ca w glebie i ich niskiego pH (zwykle poniżej 5) są występujące w większym nasileniu kwasolubne chwasty: szczaw polny, czerwiec roczny, sporek polny, rzodkiew świrzepa.
Podstawowe funkcje fizjologiczne wapnia w roślinach
Dotyczą głównie stabilizacji ścian i błon komórkowych oraz ograniczaniu ich przepuszczalności. Poza tym wapń odpowiada za niektóre procesy enzymatyczne, dotyczące przemian cukrowców.
Jest też niezbędny przy podziałach komórek, opóźnia procesy starzenia i opadania liści. Wysoka zawartość Ca w komórkach roślinnych zmniejsza podatność roślin na wyleganie i uodparnia rośliny na patogeny chorób grzybowych.
Oznaki niedoboru Ca występują zazwyczaj na najmłodszych częściach rośliny, głównie liściach oraz owocach. Poza tym gorzej wykształcają się korzenie włośnikowe, które śluzowacieją i zamierają.
Typowe objawy niedoboru Ca na roślinach i związane z tym choroby fizjologiczne:
- najmłodsze wierzchołkowe liście jasnozielone, z żółto-brązowymi plamkami, ich brzegi są często postrzępione,
- jabłka drobne, podatne na pękanie, korkowacenie i oparzenia słoneczne. Gorzej się przechowują i znoszą transport. Są bardziej podatne na gorzką plamistość podskórną i rozpad wewnętrzny,
- owoce gruszek gorzej się przechowują, korkowacieją i rozpadają się, zaś na ich skórce pojawiają się zielone plamki, zwane lucernowatością,
- owoce czereśni i wiśni spękane, mało trwałe w przechowaniu i transporcie, porażane w większym nasileniu przez grzyby, mniej apetyczne,
- na owocach pomidora i papryki sucha zgnilizna wierzchołkowa (suchy, czerniejący wierzchołek),
- brunatnienie brzegów liści kapusty pekińskiej (tip burn), rzadziej rzepaku (młodsze liście),
- zwisające (zwiędłe), kwiatostany: rzepaku, gorczycy, słonecznika i wielu innych roślin. Powodem jest niedorozwój włośników korzeni i związane z tym utrudnione pobieranie wody,
- brązowiejące plamy na wierzchołkach liści truskawek, zaś ich brzegi postrzępione lub podwinięte ku górze.
Nawozy dolistne z podwyższoną zawartością wapnia
Przy widocznych objawach niedoboru Ca oraz w przypadku gdy objawy te występowały w latach ubiegłych, wskazane jest dolistne dokarmianie roślin nawozami z podwyższoną zawartością Ca. Opryski zaleca się 3-5 krotnie (niekiedy częściej), co 7-10 dni w okresie wegetacji roślin.
Oto wybrane nawozy dolistne z podwyższoną zawartością Ca: ActiCal, Actipol Ca 10, Agravita Ca Fast, Agroleaf Power Calcium, Calcio-Sprint, Carnival, CaTs, Florowit wapniowy, Insol Ca, Makrofoliar Ca N, Plonochron Active Plus wapniowo-magnezowy, Seactiv Elite, Seniphos, Wapno Mix Micro, Wapnowit Turbo, Viflo Cal S, Wuxal Calcium, Wuxsal Aminocal, VitaFer Exstra Ca, YaraVita Brassitrel Pro, YaraVita Frutrel.
Większość z nich zawiera dodatkowe składniki – makro- i mikroelementy, zaś niektóre także inne substancje, np. aminokwasy (ActiCal). Na ogół nawozy wapniowe nie powinny być mieszane z innymi i środkami ochrony roślin, z wyjątkiem wskazań firmy oferującej te preparaty.
