Uprawa mieszanki pszenicy z pszenżytem

W ostatnim cza­sie wzrosło zainteresowanie uprawą mieszanek zbóż ozimych. Plonują one lepiej niż mieszanki jare. Uprawa zbóż w mieszankach daje stabilne plony niezależnie od warunków atmosferycznych, zmien­ności glebowej i poziomu nakładów środków produkcji.

Komponenty mieszanki mogą mieć odmienne wymagania odnośnie do wzrostu i rozwoju. Warunki środowiskowe mogą być niesprzyjające dla jednego z komponen­tów, ale dla drugiego optymalne. Wówczas zajmuje on pozycję dominującą w łanie, rekompensując zniżkę plonu pierwszego komponentu. W porównaniu z czystymi za­siewami gatunków zbóż, te same gatunki w mieszance lepiej znoszą gorsze warunki agrotechniczne i siedliskowe. Rośliny mają zróżni­cowany systemom korzeniowy i zasiane w mieszankach produktywniej wykorzystują zastosowane nawozy podawane w mniejszych dawkach, dlatego polecane są do wykorzystania w systemie rolnictwa integrowanego.

Mieszanki zbóż są mniej podatne na porażenie przez choroby i uszko­dzenia spowodowane przez szkodniki. Takie uprawy rzadziej wylegają i charakteryzują się lepszą konkurencyjnością w stosunku do chwastów. Wszystko to sprzyja ograniczeniu chemicznej ochrony roślin, co ma bardzo istotne znaczenie w produkcji integrowanej, propagującej stosowanie niechemicznych me­tod uprawy. Pszenica i pszenżyto nadają się do uprawy w mieszance. Oba te gatunki mają podobny genotyp, wartość pastewną i charakteryzują się zbliżonymi wymaganiami agrotechnicznymi. Lepiej wykorzystują warunki środowiskowe, zapewniają stabilniej­szy poziom plonowania, a choroby wolniej rozprzestrzeniają się w takim łanie. Warunki uprawy ekstensywnej (zróżnicowane pod względem za­sobności w składniki pokarmowe, typu gleby, przedplonu, odczynu i kultury gleby) nie sprzy­jają produkcji pojedynczych gatunków. Wówczas mieszanki dają wyższe lub wierniejsze plony niż zasiewy jednogatunkowe. Obserwuje się duże rozbieżności w poziomie plonowania mieszanek z udziałem pszenicy i pszenżyta w poszczególnych latach. W przypadku korzystnych warunków pogodowych mieszanki dawały niższy plon, natomiast w sezonie z małą ilością opadów okazało się, że siewy mieszane uzyskały najwyższą wartość.

Z badań krajowych wynika, że na glebie kompleksu pszen­nego dobrego pszenżyto w siewie czystym plonuje znacznie lepiej niż pszenica. Mieszanka z 75-proc. udziałem pszenżyta ozimego (odmiana Bogo) plonowała na zbliżonym poziomie (5,62 t/ha) do siewu czystego tego gatunku (5,47 t/ha). Plonowaniu mieszanek sprzyjał wzrastający w nich udział pszenżyta. Natomiast plon ziarna w mieszance z 25, 50 i 75-proc. udziałem pszenicy wynosił odpowiednio 5,56, 5,21 i 4,89 t/ha i przewyższał poziomem plono­wania pszenicę uprawianą w siewie czystym (4,28 t/ha).

Największy i stabilny poziom plonów pszenżyta i pszenicy pozyskuje się na gle­bach pylastych lub gliniastych. Należą do nich gleby kompleksu pszennego dobrego i bardzo dobrego. Na glebach lekkich o zwięźlejszym podłożu, kompleksu żytniego bardzo dobrego i dobrego, będących w dobrej kulturze, można otrzymać mniejsze, ale również zadowalające plony.

Spośród wszystkich gatunków zbóż, pszenica jest najbardziej wrażliwa na kwaśny odczyn gleby, natomiast pszenżyto charakteryzuje się średnimi wymaganiami odno­śnie pH gleby. Mieszanki powinno uprawiać się na glebach lżejszych, ale o pH gleby powyżej 5,7, a na glebach zwięźlejszych powyżej 6,3. W gorszych warunkach glebo­wych mniejsze plony rekompensowane są przez wyższą zawartość białka w ziarnie.

Do uprawy mieszanki pszenicy z pszenżytem należy wybrać przedplon, który wcześnie jest zbierany z pola, co zapewni prawidłową strukturę gleby i optymalne stosunki wodno-powietrzne. Najlepszymi przedplonami są: rzepak i ziemniak (na oborniku) oraz rośliny bo­bowate drobnonasienne (wieloletnie) i bobowate grubonasienne (strączkowe) upra­wiane na nasiona.

Stanowiska po koniczynie i lucernie oraz ich mieszankach z trawami należy przygotować wcześnie, co będzie sprzyjało zgromadzeniu wody w glebie i lepsze­mu rozkładowi resztek pożniwnych. Do średnio dobrych przedplonów należy owies. Najgorszymi przedplonami dla mieszanki pszenicy z pszenżytem są zboża (oprócz owsa). Po nich mieszanki plonują niżej o 10–20% niż po przedplonach niezbożowych. Wydajność mieszanek obniża się wraz ze wzrostem udziału zbóż w zmianowaniu. W monokulturze zbożowej, na glebie kompleksu żytniego dobrego, obniżka plonu może dochodzić do 20%, a w gorszych warunkach środowiskowych, na glebie kom­pleksu żytniego słabego nawet do 35%.

Główną przyczyną obniżki plonu ziarna mieszanki uprawianej po zbożach jest większe wypadanie roślin w czasie wegetacji, gorsze krzewienie, mniejsza liczba kłosów na jednostce powierzchni, mniejsza liczba i masa ziarniaków w kłosie. Po ciągłej uprawie zbóż na tym samym polu dochodzi do pojawiania się chorób podstawy źdźbła i kompensacji chwastów.

Uprawa mieszanek zbóż ozimych stwarza dogodne warunki do uprawy między­plonów, które mogą być dodatkowym źródłem paszy dla bydła przez zakiszenie jesiennego pokosu.

Dobierając odmiany do uprawy w mieszance należy zwrócić uwagę na zbliżoną wysokość roślin, termin ich dojrzewania oraz podobne wymagania glebowe (tabela). Wyższe rośliny jednego gatunku zacieniają w łanie rośliny niższe drugiego gatunku. W celu uzyskania jak najlepszej budowy przestrzennej łanu, czyli dobrego wyrów­nania pędów kłosonośnych, należy wybierać wyższe odmiany pszenicy i niskie (pół­karłowe) odmiany pszenżyta. Do mieszanek przeznaczonych na gleby lżejsze i kwa­śniejsze, bardziej odpowiednie są odmiany tolerancyjne na gorsze warunki glebowe i nieco większy udział pszenżyta w materiale siewnym. W przypadku braku nasion zalecanych odmian można w ostateczności wysiewać inne odmiany.

Wysiew mieszanek poleca się na dużych areałach przeznaczonych na produkcję ziarna paszowego. Ziarno pozyskane z uprawy mieszanki nadaje się wyłącznie na paszę dla zwierząt. Stanowi ważny produkt w żywieniu dro­biu i pozostałych gatunków zwierząt, głównie prosiąt i tuczników, a także przeżuwaczy. Mogą być po­dawane zwierzętom w postaci śruty lub ziarna gniecionego. O wartości pokarmowej ziarna w żywieniu zwierząt decyduje wysoka strawność, duża zawartość białka i korzystny skład aminokwasowy. Wysoka wartość paszowa wynika z mniejszej zawartości substancji antyżywieniowych, w porównaniu z ziarnem żyta, głównie alkilorezorcynoli.