Jęczmień ozimy oprócz wysokich plonów wykazuje najmniejsze wymagania wodne. Poza tym najwcześniej spośród zbóż schodzi z pola, dzięki czemu pozostawia dobre stanowisko dla rzepaku ozimego. Umożliwia także wysiew szerokiej gamy poplonów ścierniskowych, w tym z udziałem roślin strączkowych.
Zaletą ozimej formy jęczmienia jest także fakt, iż oprócz wysokich plonów (w stacjach COBORU, przy zwiększonym poziomie agrotechniki – a2, przekraczających niekiedy 10 t/ha), wykazuje najmniejsze wymagania wodne. Poza tym najwcześniej spośród zbóż schodzi z pola, dzięki czemu pozostawia dobre stanowisko dla rzepaku ozimego. Umożliwia także wysiew szerokiej gamy poplonów ścierniskowych, w tym z udziałem roślin strączkowych. Umożliwia to istotną poprawę żyzności gleb oraz stwarza doskonałe stanowisko dla roślin jarych, w tym kukurydzy, a także okopowych i warzyw.
Zimotrwałość
Aktualnie oferowane odmiany wykazują zadawalającą zimotrwałość, wiele z nich na poziomie 5-5,5 st. w 9 st. skali, dzięki czemu wytrzymują mrozy do -18 st. C bez okrywy śnieżnej, a więc na poziomie wielu odmian rzepaku i pszenicy. Ważny jest zatem wybór odpowiedniej odmiany, wykazujących zimotrwałość w zakresie 4,5–5,5 st., przy czym większe wartości (5-5,5) w północno-wschodniej i wschodniej części kraju.
Wybór odmiany
Wśród 39 oferowanych w krajowym rejestrze odmian jęczmienia ozimego, dominują wielorzędowe, na ogół nieco lepiej plonujące niż dwurzędowe. Są to w większości odmiany zagraniczne, głównie pastewne. Wśród dwurzędowych zarejestrowana jest także jedna odmiana browarna (Suez), wykazująca jednak gorszą zimotrwałość (4 st.). Przy wyborze odmian należy zwracać uwagę nie tylko na potencjał plonowania i zimotrwałość, ale także odporność na choroby i wyleganie. Poza tym należy uwzględnić rejon w którym będzie uprawiana, a wiec zapoznać się z listą zalecanych odmian (LZO) na terenie swego województwa.
Odpowiednie gleby i stanowisko
Jęczmień ozimy ma mniejsze wymagania glebowe od pszenicy, zaś większe od żyta i owsa, najbardziej zbliżone do pszenżyta. Można go polecać na gleby kompleksu pszennego dobrego oraz żytniego bardzo dobrego i dobrego, klas bonitacyjnych III i IV a i b. Jęczmień jest jednak najbardziej wrażliwy spośród zbóż na kwaśny odczyn gleby (optymalne pH w zakresie 5,6-7,2, w zależności od zwięzłości gleby).
Najlepszym stanowiskiem dla jęczmienia ozimego jest rzepak lub wczesne ziemniaki, zebrane nie później, niż w pierwszej połowie września, ewentualnie (na słabszych glebach) niektóre strączkowe, również zebrane w tym okresie. Często jednak uprawiany jest po ozimej pszenicy lub pszenżycie, co wprawdzie nie jest najlepszym stanowiskiem, ale lepszym niż uprawa po sobie, bądź jęczmieniu jarym, kiedy jest porażany w znacznie większym stopniu przez choroby grzybowe.
Przy późnym zbiorze przedplonu uprawki pożniwne można ograniczyć wyłącznie do jednorazowej orki siewnej (na głębokość 18-25 cm), tuż przed wysiewem nasion jęczmienia. W trakcie orki lub po jej wykonaniu wskazane jest użycie wgłębnego wału Campbella, w celu zagęszczenia rozluźnionej warstwy gleby. Wcześniej można wysiać nawozy fosforowo-potasowe, ewentualnie z niewielkim dodatkiem azotu, magnezu i siarki, zawartych w nawozach wieloskładnikowych. Przy wcześniej zbieranych przedplonach lepiej wykonać pełny cykl uprawek, w tym pożniwnych (podorywka lub talerzowanie oraz bronowanie), wysiewając wcześniej, jeśli zachodzi taka potrzeba nawozy wapniowe.
Nie przesadzaj jesienią z dawką azotu
Nawozy PK w dawce do 80 kg P2O5 i 150 kg/ha K2O (w zależności od zasobności gleby), najlepiej wysiać na głębokość 8-15 cm, a więc pod orkę siewną lub agregat uprawowy. Zostaną wówczas lepiej wykorzystane, poza tym nastąpi lepszy rozrost korzeni. Na słabszych glebach i stanowiskach można też wysiać w wierzchnią warstwę gleby do 30 kg/ha N oraz magnez i siarkę w postaci 100 kg kizerytu lub siarczanu magnezu, bądź nawozu MagSul. Wysiew azotu jesienią jest jednak problematyczny, w lepszych stanowiskach nie powinien być stosowany, zaś w słabszych (np. po zbożach) w niewielkich dawkach, gdyż grozi to nadmiernym rozkrzewieniem i wydelikaceniem roślin, bardziej wrażliwych na wymarzanie.
W okresie jesiennym tego typu przeazotowane zasiewy są bardziej podatne na porażenie przez patogeny chorób grzybowych. Stąd lepszym rozwiązaniem może być pogłówne stosowanie N (przy widocznych objawach niedoboru), np. do 80 kg/ha saletry amonowej, ewentualnie dolistnie w postaci 15 proc. roztworu mocznika z dodatkiem siarczanu magnezu i niektórych mikroelementów (głównie Cu, Zn i Mn). Główną dawkę azotu oraz magnez i siarkę, należy wysiać wczesną wiosną, przy czym azot (łącznie do 150 kg/ha N) w dwóch dawkach, w odstępach 2-3 tygodniowych, mniej więcej w proporcji 65 + 35 proc. Przy bujnym oraz zagęszczonym łanie jęczmienia wczesną wiosną, dawkę azotu należy opóźnić i zmniejszyć, by zlikwidować zbędne trzeciorzędne, mało produktywne pędy.
Termin siewu
Dawniej wysiew jęczmienia ozimego zalecany był na przełomie sierpnia i września. Obecnie w wyniku uprawy nowych odmian oraz zmian klimatycznych, termin wysiewu należy przesunąć na drugą, bądź trzecią dekadę września (15-30 IX), w zależności od rejonu kraju i przebiegu pogody. Zbyt wczesny wysiew, zwłaszcza w lepszych stanowiskach i korzystnym przebiegu pogody, powoduje szybkie wschody, silne krzewienie i wydelikacenie roślin, czego następstwem jest zwiększone porażenie przez choroby wirusowe, przenoszone przez mszyce i skoczki: żółtą karłowatość jęczmienia i karłowatość pszenicy oraz choroby grzybowe, głównie mączniak prawdziwy.
Ilość wysiewu
Odnośnie ilości wysiewu, trzeba mieć na uwadze fakt, iż jest to gatunek silnie krzewiący się, zwłaszcza przy wczesnym i rzadkim wysiewie oraz w lepszych stanowiskach – dobrze zaopatrzonych w azot i wodę. Dlatego przy wcześniejszym lub optymalnym terminie siewu (15-25 września) i dobrych warunkach glebowych, wystarczy wysiać 250–300 kiełkujących ziaren na 1 m2, co odpowiada mniej więcej 125-140 kg/ha materiału siewnego, w zależności od masy 1000 ziaren. Przy opóźnionym siewie (przełom września i października), normę wysiewu należy zwiększyć o 10-15 proc., a więc do 140-160 kg/ha.
W Polsce dominuje uprawa jęczmienia jarego (około 700 tys. ha) w porównaniu z ozimym (około 270 tys. ha). Wprawdzie forma ozima wykazuje większe możliwości plonowania, ale w niektórych latach zawodzi (wymarza), co w wielu przypadkach jest główną przyczyną zaniechania jej uprawy. Jest to obecnie mniej uzasadnione, bowiem zimy nie są tak ostre jak dawniej, poza tym dokonał się znaczny postęp hodowlany.
