Ukraiński pozew do Światowej Organizacji Handlu za zakaz importu zbóż. Jak WTO może rozwiązać spór?

Ukraiński wiceminister gospodarki Taras Kaczka zapowiedział pozwanie Polski i UE do Światowej Organizacji Handlu, jeżeli po 15 września br. będzie nadal obowiązywał zakaz importu zboża z Ukrainy do Polski. Na ile jest realna zapowiedź pozwania Polski i jak wygląda postępowanie przed Światową Organizacją Handlu?

Do 15 września br. obowiązuje zakaz importu ukraińskiej pszenicy, kukurydzy, rzepaku i słonecznika do Polski, Węgier, Słowacji, Rumunii i Bułgarii. Ministrowie tych krajów zawnioskowali do Komisji Europejskiej o jego przedłużenie do końca roku. Ukraiński minister gospodarki Taras Kaczka w rozmowie portalem Politico stwierdził, że Ukraina pozwie UE i Polskę do Światowej Organizacji Handlu (dalej: WTO) w przypadku utrzymania zakazu importu zboża z Ukrainy po 15 września br. W podobnym tonie wypowiedziało się ukraińskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych, które stwierdziło, że „Kijów zastrzega sobie prawo wystąpienia przeciwko UE o postępowanie arbitrażowe lub do WTO”.

Kto powinien być stroną sporu?

Po wejściu Polski do UE kwestie dotyczące rolnictwa leżą w gestii organów UE – Komisji Europejskiej. Również zakaz importu zboża z Ukrainy to decyzja Komisji Europejskiej. Zatem Ukraina mogłaby wystąpić z pozwem do WTO przeciwko UE, nie przeciwko Polsce.

Porozumienie ustanawiające Światową Organizację Handlu (WTO) zostało podpisane 15 kwietnia 1994 r. w Marakeszu. Zawiera ono również 4 załączniki, załącznik nr 2 dotyczy uzgodnienia w sprawie zasad i procedur regulujących rozstrzyganie sporów (Understanding on Rules and Procedures Governing the Settlement of Disputes, nazywane także Dispute Settlement Understanding, dalej: DSU).

Celem procedury rozjemczej przed WTO jest doprowadzenie do pozytywnego rozstrzygnięcia sporu przy zachowaniu bezpieczeństwa i przewidywalności w handlu międzynarodowym. Jedną z zasad procedury przed WTO jest wypracowanie pozytywnego rozwiązania sporu, tzn. dążenia do wypracowania wzajemnie akceptowanego rozstrzygnięcia oraz zasada domniemania szkodliwości naruszenia zobowiązań dla innych członków WTO.

Metody rozwiązywania sporów przez WTO

Postępowanie DSU kładzie nacisk przede wszystkim na polubowne załatwienie sporu i osiągnięcie porozumienia, które byłoby zadowalające dla obu stron. Są to następujące procedury: dobre usługi, pojednanie, mediacje. Poza dyplomatycznymi metodami rozwiązania sporu procedura DSU przewiduje również metody sądowe rozwiązywania sporów: procedurę panelową oraz odwoławczą. DSU przewiduje również arbitraż.

Dobre usługi, koncyliacje, mediacje to procedury, z których skorzystanie wymaga zgody obu stron sporu. Są wszczynane na wniosek jednej ze stron sporu, po ich zakończeniu strona może wystąpić o ustanowienie panelu. Jeśli strony wyrażą zgodę dobre usługi, mediacje i koncyliacje mogą również trwać w czasie postępowania panelowego.

Organy rozstrzygania sporów w WTO

Organy WTO, które biorą udział w procedurze rozstrzygania sporów to:

• Organ Rozwiązywania Sporów,
• Panele,
• Organ Apelacyjny,

Organ Rozwiązywania Sporów to Rada Generalna, która w celu rozwiązania sporu zbiera się jako Organ Rozwiązywania Sporów. W jego skład wchodzą przedstawiciele wszystkich państw członkowskich WTO na szczeblu wyższych funkcjonariuszy, w tym również przedstawiciele stron sporu. Panele to zespoły orzekające w indywidualnych sprawach, ustanawiane przez Organ Rozwiązywania Sporów. Organ Apelacyjny jest stałym organem, orzeka w składzie 3-osobowym i składa się z ekspertów prawa handlowego międzynarodowego, którzy nie są powiązani z administracją rządową państw członkowskich WTO.

Etapy rozwiązywania sporu w WTO

Przesłanką wszczęcia postępowania jest istnienie sporu, który polega na naruszeniu korzyści wynikających z prawa WTO. Pierwszym etapem rozstrzygnięcia sporu są konsultacje, które są obligatoryjne, a ich celem jest wymiana informacji i poznanie sprawy, ocena słuszności argumentów obu stron sporu oraz próba polubownego rozwiązania sporu. Konsultacje są poufne.

Jeżeli konsultacje nie doprowadzą do polubownego rozwiązania sporu, drugim etapem rozstrzygnięcia sporu jest procedura panelowa. Strona ją inicjująca może wystąpić do Organu Rozwiązywania Sporów o rozpatrzenie sprawy przez panel. Panel przygotowuje raport, który jest podstawą dla Organu Rozwiązywania Sporów do przygotowaniu zaleceń i wydania decyzji. Obrady panelu są poufne, panel rozpatruje pisma procesowe, ustne prezentacje stron, następnie wydaje sprawozdanie wstępne i na końcu raport końcowy. Postępowanie DSU przewiduje, że panel powinien wydać decyzję w sprawie sporu co do zasady w ciągu 6 miesięcy i nie później niż w ciągu 9 miesięcy od ustanowienia panelu, a w  sprawach pilnych – w ciągu 3 miesięcy od daty jego powołania.

Strony sporu mogą odwołać się od decyzji panelu do Organu Apelacyjnego, przed którym mogą złożyć ustne i pisemne oświadczenia. Postępowanie Organu Apelacyjnego ma również charakter poufny. Organ Apelacyjny może podtrzymać, zmienić lub uchylić raport panelu. Rozpatrzenie apelacji powinno trwać nie dłużej niż 60 dni od złożenia wniosku, jednak nie dłużej niż 90 dni. Decyzja Organu Apelacyjnego staje się wiążąca z momentem przyjęcia jej przez Organ Rozwiązywania Sporów w ciągu 30 dni od przesłania raportu członkom WTO. Raport Organu Apelacyjnego jest ostatecznym rozwiązaniem sporu i wiąże strony sporu. Strona zobowiązana musi wdrożyć zalecenia i wnioski w rozsądnym terminie, strony mogą ustalić termin wdrożenia zaleceń. Nadzór nad wykonaniem zaleceń i postanowień raportu sprawuje Organ Rozwiązywania Sporów.

W kompetencjach Organu Rozwiązywania Sporów jest również zarządzenie zawieszania koncesji i innych zobowiązań wynikających z Traktatu WTO, np. nałożenia ceł.