Tworzymy stado podstawowe bydła mięsnego

Obecnie utrzymujące się na dobrym poziomie ceny żywca wołowego skłaniają wielu hodowców do zastanowienia się nad dalszym kierunkiem rozwoju swojego gospodarstwa. Z drugiej strony, spadek cen mleka skłania wielu do zmiany profilu produkcji i zakładania stad bydła mięsnego. Zanim jednak to nastąpi konieczne jest zrobienie dobrego biznes planu, który będzie uwzględniał nie tylko charakterystykę rasy, planowaną wielkość stada, koszty produkcji, ale przede wszystkim wielkość areałów przeznaczonych na wypas dla bydła mięsnego, rynek zbytu oraz preferencje konsumenckie.

Należy zdać sobie sprawę, że to konsumenci kształtują kierunek rozwoju bydła mięsnego i jedne rasy bardziej preferują, a inne mniej. Zwróćmy uwagę na dostępność nasienia do inseminacji, ustalmy okres opasu i oczywiście stwórzmy odpowiednie warunki zoohigieniczne dla zwierząt. Gospodarstwa dotychczas utrzymujące bydło mleczne muszą się liczyć z całkowitym przestawieniem toku produkcji i prac w gospodarstwie. Jeżeli jednak podejmiemy już decyzję, od czegoś trzeba zacząć.

Import żywego materiału genetycznego
Wariant pozwalający od razu otrzymać stado bydła mięsnego utrzymywane w czystości rasy lub jako mieszańce. Metoda oparta o zakup cieląt odsadków w wieku 6-8 miesięcy życia, jałowic hodowlanych cielnych. Niestety takie rozwiązanie wymaga dużych nakładów pieniężnych, jednak oprócz wyhodowanej młodzieży skierowanej docelowo do opasu istnieje możliwość sprzedaży materiału hodowlanego męskiego i żeńskiego do dalszej hodowli, co może być dodatkowym zastrzykiem finansowym. Do zakupu nadają się także jałówki rzeźne, krowy lub mieszańce międzyrasowe, które później będzie się kojarzyć z buhajami mięsnymi.
Dla bardziej zaawansowanych – hodowla w czystości rasy. Utrzymujemy bydło mięsne jednej rasy i w obrębie niej prowadzimy pracę hodowlaną. Materiał żeński pochodzi bądź z zakupu ze stad zarodowych tej rasy, bądź z odchowu własnej młodzieży. Wybór buhajów do rozrody w stadzie opiera się o dane rodowodowe i uwzględnia przyjęte założenia hodowlane. Zwierzęta są pod stałą kontrolą użytkowości i wpisane do ksiąg danej rasy. Młody materiał hodowlany żeński przeznaczamy do remontu stada oraz na sprzedaż do innych stad hodowlanych. Buhajki mogą być kierowane do stacji unasienniania lub do rozrodu w stadzie.

Krzyżowanie wypierające
Metoda oparta na wykorzystaniu istniej rasy bydła w gospodarstwie np. bydła polskiego holsztyńsko fryzyjskiego (PHF), którą konsekwentne krzyżujemy wypierającą rasą mięsną np. hereford, limousin. W okresie kilku lat stopniowo zmniejszamy udział rasy głównej (w tym przypadku rasy mlecznej) na rzecz rasy mięsnej. Praca wymagająca dużego okresu czasy, jednak prowadząca do uzyskania bydła o bardzo wysokim dolewie krwi bydła mięsnego. Przykład takiego krzyżowania prezentuje wykres poniżej. W wyniku planowanych kojarzeń w czwartym roku uzyskujemy potomstwo F4 o dolewie ponad 90% krwi bydła mięsnego – w przykładzie rasa limousine. Pamiętać należy jednak, że efekt taki otrzymamy, gdy będziemy używać tylko i wyłącznie buhaje czystorasowe.

Potomstwo o dolewie krwi bydła mięsnego powyżej 90%.

Krzyżowanie przemienne
Inna metoda, gdzie stado tworzymy na bazie już posiadanego materiału hodowlanego np. rasy limousine lub w oparciu o zakupione cieliczki czy jałówki tej rasy. W wyniku krzyżowania (tu przykład rasy limousin i hereford) w pokoleniu F1 mamy jałowice mieszańce oraz samce przeznaczone do opasu. Samice poddajemy selekcji i kierujemy do rozrodu z buhajem reprezentującym kolejna rasę (charolaise). Jałowice urodzone z tego kojarzenia (F2) powtórnie kryjemy buhajem pierwszym (tu limousin) i zaczynamy cały cykl od nowa. Urodzone z kojarzeń buhaje każdorazowo kierujemy na opas, nie używając w rozrodzie.

Proponowane krzyżowanie przemienne pozwala nie tylko na wykorzystanie najbardziej pożądanych cech danej rasy, ale co najważniejsze na wykorzystanie efektu heterozji. Tym samym następuje poprawa parametrów żerności, lepsze przyrosty masa ciała oraz ilość mięsa w tuszy i jej jakości. Uzyskujemy więcej produktu finalnego (mięsa) w lepszej kategorii i cenie. Dodatkowo poprawiamy żywotność cieląt, płodność matek, jak również cechy macierzyńskie.
Należy pamiętać jednak, że zjawisko heterozji jest formą przejściową i pojawia się zawsze w następnym pokoleniu np. F1, stąd w celu utrzymania tego zjawiska konieczne jest użycie czystorasowych wyjściowych form rodzicielskich. Badania Dobickiego wyraźne wykazały efekty uzyskanej heterozji w pokoleniu R1 w stosunku do rówieśników rasy czb.

Tabela 1. Oszacowanie efektu heterozji (%) w pokoleniu R1 w porównaniu do rówieśników rasy czb (wg. Dobickiego 2007

Krzyżowanie towarowe (przemysłowe)
Polega ono na krzyżowaniu krów mlecznych z buhajami mięsnymi. W wyniku tego otrzymujemy potomstwo F1, które po okresie opasania kierujemy na rzeź. Istnieje także możliwość pozostawienia jałówek jako razówek” do produkcji cieląt do opasu. Konieczne jest właściwe dobranie rasy mięsnej do krycia, tak aby porody nie były trudne i obarczone ryzykiem powstawania komplikacji poporodowych. Często do krzyżowania wybrano przecież krowy, które zostały wcześniej wybrakowane ze stada mlecznego z różnych powodów, nie koniecznie produkcyjnych. Zwracamy szczególną uwagę na typ i budowę krowy, a zwłaszcza szerokość zadu i jego kąt ustawienia. W efekcie zachowując produkcję mleczną część krów oraz jałowic kryjemy bydłem mięsnym (z reguły jest to około 20-25% stada mlecznego).

W krzyżowaniu tym jak i poprzednim istnieje możliwość wykorzystania zjawiska heterozji, jednak zdarza się, ze mieszańce w stosunku do cech najbardziej interesujących hodowcę przejawiają fenotyp pośredni. Stąd konieczna jest znajomość wyników krzyżowań towarowych, w celu wybrania najbardziej optymalnego dla swojego stada.
W tym przypadku (wykres powyżej) uzyskano wzrost tempa wzrostu, wykorzystania paszy, wartości rzeźnej ale i wzrost trudnych porodów.
Planując kojarzenia musimy zdecydować o terminie przyszłych wycieleń, czy chcemy aby były one w okresie zimowym czy wiosennym, czy ma to być cykl 2- a może 3-letni?.
Niemniej jednak, jałówki przeznaczone na krowy matki powinno kierować się do krycia w wieku 15-18 miesięcy, co pozwoli na zamknięcie całego cyklu produkcyjnego w okresie do 3 lat. Poniżej przedstawiono jeden z takich cyklów, gdzie wyróżniono dwa modele: okresu zimowego (I-II) oraz wiosennego (III-IV).

Tabela 2. Trzyletni cykl produkcyjny – przykład (wg. Dobickiego 2007).

W pierwszym modelu cielęta rodzą się w oborze przed rozpoczęciem sezonu pastwiskowego miesiącach styczeń, luty. Ponieważ będą przebywać razem z matką, wiąże się to z koniecznością zapewnienia im odpowiedniej powierzchni w budynkach inwentarskich. Pozytywnym aspektem zimowych wycieleń jest odchowanie cieląt tak, że mogą z rozpoczęciem sezonu pastwiskowego w pełni z niego korzystać. W tym wariancie obserwujemy lepsze przyrosty masy ciała młodzieży i zdrowotność. Okres pastwiskowy może trwać do 160 dni. Część jałówek pozostawiamy do remontu stada – około 20-30%, pozostałe oraz wszystkie buhajki sprzedajemy.
W drugim modelu uzyskujemy niższe nakłady na utrzymanie zwierząt, gdyż cielą się już w sezonie pastwiskowym, jednak cielęta tylko w niewielkim stopniu mogą z niego korzystać. Waga cieląt przy odsadzeniu jest tym samym znacznie niższa niż w modelu pierwszym. Drugi i trzeci rok dla obu cyklów prezentuje powyższa tabela.
W bydle mięsnym najpopularniejsze jest wykorzystanie buhajów do krycia w stadzie a w mniejszym stopniu zastosowanie sztucznej inseminacji. Stąd w kryciu naturalnym, zwłaszcza na pastwisku przyjmuje się, że na 1 dorosłego buhaja powinno przypadać od 20 do 25 samic. Krycie takie daje wtedy 95-96% ciąż. Buhaj powinien być użytkowany do 5 roku życia i należy zapobiegać kryciu własnych córek. Konieczne jest unikanie używania w stadzie jednocześnie dwóch buhajów w tym samym wieku i masie ciała, ponieważ może to powodować zbyt duża rywalizację pomiędzy nimi. Istotne jest także, aby grupa jałowic przeznaczonych do pierwszego krycia była nie tylko w odpowiednim wieku (15-18 miesięcy), ale także osiągnęła minimalną wagę tj około 380-400 kg. Zbyt wczesne krycie jałowic nie tylko hamuje ich rozwój osobniczy, ale także wpływa na rozwój płodu i późniejszą płodność krowy i jej długowieczność. Krowy mięsne zazwyczaj użytkujemy do 9 roku życia, co pozwala na obniżenie indeksu rotacji stada i utrzymanie poziomu brakowania na poziomie 17% rocznie.
Utrzymując stado bydła mięsnego koniecznie powinniśmy prowadzić nie tylko własne obserwacje co do zdrowotności i kondycji krów ale także kontrolę masy ciała i jej przyrostów. Pomocne mogą być także powszechnie używane wskaźniki np. wskaźnik ocieleń – WO określający ilość urodzonych cieląt do liczby wszystkich krów w stadzie pomnożony przez 100 (powinien wahać się pomiędzy 85-90%). Także wskaźnik związanym z rozrodem, jakim jest indeks odchowu cieląt (IOC), określający stosunek masy ciał cieląt odsadzonych od matek do masy ciała matek w stadzie razy 100 (optymalna wartość to 50%), czy wskaźnik zacieleń wyrażający stosunek liczby krów ocielonych do średniorocznego stanu krów razy 100 (prawidłowo wynosi 95%).
Założenie gospodarstwa bydła mięsnego z pozoru może wydawać się łatwe, skoro nie musimy krów doić. W praktyce bez znajomości zagadnienia chowu i hodowli poszczególnych ras bydła mięsnego narażeni jesteśmy na wiele problemów natury zdrowotnej, rozrodczej i produkcyjnej, co może doprowadzić do upadku dopiero co rozpoczętej działalności. Dlatego zanim podejmiemy decyzję o hodowli, zapoznajmy się dokładnie z tematem i skorzystajmy z doświadczenia osób, które od wielu lat zajmują się tym profesjonalnie.

“