W Polsce uprawa zbóż przekracza 70% ogólnej struktury zasiewów, a słoma jako produkt uboczny stanowi ponad 30 mln ton. W przeszłości wykorzystywano ją głównie jako ściółkę i paszę dla zwierząt, jednak spadek pogłowia zwierząt gospodarskich oraz zmiana technologii produkcji zwierzęcej spowodowały jej nadwyżki w gospodarstwach rolnych, które trzeba zagospodarować. Jak?
Te nadmiary słomy najczęściej rozdrobnionej przez szarpacze kombajnów, zostają wymieszane z glebą stanowiąc nawóz organiczny .Często również rolnicy pozbywają się słomy na pokosach przez jej spalenie, co jest marnotrawstwem, zagrożeniem dla sąsiednich pól oraz niszczeniem środowiska naturalnego. Zbiór słomy pokombajnowej jest dość pracochłonny i kosztowny. Jednak, słoma jest zbierana w większości przez rolników jako niezbędny materiał do produkcji rolniczej w gospodarstwie. Zależnie od masy słomy do zbioru i wyposażenia gospodarstwa, stosuje się różne zestawy maszyn.
Zbiór słomy odbywa się na wiele sposobów, ale coraz częściej końcowym produktem są sprasowane wiązki w postaci prostopadłościennej i cylindrycznej. Zbiór słomy pokombajnowej prasami wysokiego stopnia zgniotu daje możliwość zagęszczenia jej w szerokim zakresie od 60 do 200 kg/m³. Długość wiązek /balotów/ małych mieści się w zakresie od 30 do 130 cm, zaś dużych do 250 cm. Pozwala to dostosowywać wymiary i masę wiązek do indywidualnych wymagań i potrzeb. Należy pamiętać, że na stopień sprasowania będą wpływały m.in.; rodzaj zbieranej słomy, wilgotność zbieranego materiału i udział chwastów w słomie. Aby było prawidłowe wiązanie balotów, musi być odpowiednia jakość sznurka, tj; o jednakowej grubości i wytrzymałości na zrywanie.
Bezpośrednio przed rozpoczęciem pracy, we wszystkich prasach należy wykonać regulacje: wysokości położenia podbieracza, stopień sprasowania i długości wiązek. W normalnych warunkach / w położeniu roboczym/ palce podbieracza nie powinny dotykać powierzchni pola. Odległość końców palców od ziemi, zależnie od wysokości ścierniska powinna wynosić 4-5cm. Przy zbiorze słomy bezpośrednio po skoszeniu ułożonej luźno na wysokim ściernisku, wysokość położenia podbieracza należy zwiększyć, natomiast przy zbiorze słomy np. zleżałej, podbieracz należy opuścić nawet tak, aby palce stykały się z powierzchnią pola. Przy takim jednak ustawieniu, powoduje częste owinięcie i zapchanie podbieracza, zanieczyszczenie słomy ziemią oraz większe zużycie prasy a głównie tłoka i komory prasowania. Stopień sprasowania słomy reguluje się przez zmianę wysokości komory prasowania przy jej wylocie. Po sprasowaniu słomy, wiązki należy je ładować, zwozić, składować.
Transport sprasowanej słomy odbywa się najczęściej za pomocą przyczep o niskim ogumieniu, skrzyniowych lub wywrotek, a do układania sterty wykorzystuje się stertnik /T-202/, z załadunkiem i układaniem sterty – ręcznym.
Obok pras tłokowych wysokiego stopnia zgniotu , do zbioru słomy i siana stosowane są prasy zwijające, działające na zasadzie zwijania / rolowania/ pokosu / wału/ słomy w formie bel cylindrycznych. Prasy zwijające mają różne systemy działania. Jedne wyposażone są w walce lub pasy a inne w łańcuchy prętowe. Wyróżniamy prasy ze stałą i zmienną średnicą bel. Dość popularne są maszyny ze zmienną średnicą bel. Przez równomierne zagęszczanie – od środka na zewnątrz – maszyny te prasują ściślej, a bele mają stabilniejszą formę. Przepustowość prasy ze zmienną komorą rośnie podczas pracy z powodu większej liczby bel i lepszego ich sprasowania. Również zapotrzebowanie mocy jest bardziej równomierne niż w prasach stałokomorowych, gdzie pod koniec prasowania gwałtownie rośnie zagęszczenie beli.
W prasach stałokomorowych stosuje się system rolkowo-prętowy, co zapewnia dobre obracanie się beli poprzez obrót prętów, które zagłębiają się w formowany materiał. Stopień wypełnienia komory kontroluje się za pomocą manometru lub wskaźnika mechanicznego. Przy mechanicznym blokowaniu tylnej klapy, bez zabezpieczenia przeciążeniowego istnieje niebezpieczeństwo, że maszyna zostanie przeciążona, ponieważ operator , mimo osiągnięcia maksymalnego ciśnienia nadal prasuje. Przy hydraulicznej blokadzie, zabezpieczenie przeciążeniowe jest przeważnie zainstalowane. Dla zapewnienia bezawaryjnej pracy prasy zwijającej należy przed sezonem sprawdzić ustawienie jej zespołów roboczych oraz dokonać niezbędnych regulacji:
- ustawienie podbieracza w zależności od zbieranej słomy;
- wyregulować sprzęgło kłowe napędu łańcuchów zwijających;
- ustalić gęstość owijania bel sznurkiem;
- ustawić właściwy luz łańcuchów zwijających.
Prasy zwijające są niezbędne dla gospodarstw, które mają wysokie zapotrzebowanie na słomę i siano, sianokiszonki. Masa beli np.; słomy w zależności od wilgotności i stopnia zgniotu może wynosić od 100 do 500 kg. Za pomocą pras zwijających, można w pełni zmechanizować zbiór słomy. Jednak gospodarstwo musi dysponować sprzętem do załadunku, transportu i układania stert z bel cylindrycznych .Stosuje się różne rozwiązania. Do zbioru bel z pola i transportu na niewielkie odległości, można wykorzystać nośnik zawieszany na TUZ ciągnika. Wydajność tej metody jest niewielka, ale w pełni wystarczająca na potrzeby niedużego gospodarstwa, które np. korzysta z usługowego zbioru słomy zwijanej w bele. W większych gospodarstwach, lepszym sposobem umożliwiającym wydajny zbiór bel z pola jest zastosowanie wózków samozaładowczo- stertujących. Są to przyczepy niskopodwoziowe, do rozładunku na trzy strony. Załadunek bel odbywa się przez najazd na belę, podebranie jej z pola chwytakiem bocznym. Wózki tego typu mają również możliwość pionowego stertowania bel. Powszechnie do zbioru bel cylindrycznych rolnicy stosują ładowacze czołowe wyposażone w chwytaki do obornika i przyczepy skrzyniowe z których demontują burty boczne a unieruchamiają burtę tylną.
Zbiór słomy z większą wydajnością można uzyskać prasami zbierającymi wielkogabarytowymi, formującymi prostopadłościenne bele wielkogabarytowe.. Gospodarstwo musi dysponować ładowarkami czołowymi na ciągnikach o wyższej mocy, ładowarkami samojezdnymi albo posiadać przyczepiane do prasy – paletyzatory. Paletyzatory są to urządzenia do gromadzenia na polu bel ułożonych jedna na drugiej. Zgrupowane tak bele, mogą następnie być załadowane na środki transportowe, co wpływa korzystnie na wydajność całej technologii. Zaleta wynikająca z zastosowania zbioru i transportu bel, polega na zastępowaniu pracy wielu ludzi i urządzeń, wadą zaś zbyt mała ładowność /do 8 bel/, co przy transporcie na większe odległości są mało wydajne.
Korzyści wynikające ze stosowania pras wysokogabarytowych to m.in.; możliwość pełnej mechanizacji zbioru, załadunku i składowania słomy lub siana. W celu zapewnienia wysokiej wydajności i niezawodności działania w/w pras, zostają wyposażone w komputery pokładowe, które sterują i kontrolują pracę zespołów roboczych, m.in.;
- podbierającego / prędkość obrotowa podbieracza/;
- prasującego / kontrola stopnia zgniotu, siły nacisku tłoka, itp.;/
- wiążącego / prawidłowość wiązania/.
Zbiór słomy pokombajnowej sprasowanej jest praktycznie wygodną formą składowania i wykorzystania w gospodarstwie na paszę, ściółkę. Jest to jednak metoda pracochłonna i kosztowna .
Metodą mniej pracochłonną i kosztowną jest zbiór słomy w formie luźnej za pomocą zbieraczy pokosów / przyczep zbierających. Przyczepy zbierające są maszynami o uniwersalnym zastosowaniu. Zbierają one z pokosów, z wałów słomę, siano, zielonkę i transportują do miejsca składowania. Czynności załadunkowe i rozładunkowe są wykonywane mechanicznie za pomocą odpowiednich urządzeń przyczepy, sterowanych przez operatora. Najprostszy schemat pracy przyczepy zbierającej przedstawia się następująco: wałek słomy podbierany podbieraczem jest podawany do kanału załadunkowego, skąd słoma za pomocą mechanizmu przenoszącego jest przesuwana do skrzyni ładunkowej. Po nagromadzeniu się odpowiedniej masy słomy w przedniej części przyczepy, włącza się na chwilę przenośnik podłogowy, który przesuwa zebraną masę słomy do tyłu przyczepy. Po nagromadzeniu się następnej porcji materiału, przenośnik ponownie przesuwa materiał do tyłu. Czynności te powtarzają się aż do pełnego załadowania skrzyni ładunkowej przyczepy.
Po napełnieniu przyczepy, podbieracz unosi się do góry i transportuje słomę do miejsca składowania. Rozładunek odbywa się za pomocą przenośnika podłogowego po otwarciu tylnej ściany. Słomę zebraną przyczepami zbierającymi, po rozładunku, można formować stertę luzem za pomocą np.; ładowacza chwytakowego z przedłużonym wysięgnikiem na wysokość ok. 7m. Można również słomę przeładowywać stertnikami do tego celu odpowiednio przystosowanymi, tj; powinny posiadać kosze przyjęciowe o szerokości odpowiadajacej szerokości przyczepy zbierajacej lub przystawkę. Przeładunek stertnikami słomy zbieranej w formie luźnej ze względu na konieczność zatrudnienia ludzi na stercie , jest technologią wymagającą znacznych nakładów robocizny. Jeszcze innym sposobem składowania słomy luzem jest przeładunek dmuchawami. Metoda ta ma tę zaletę, w przypadku , kiedy słoma jest składowana w pomieszczeniach / na poddaszach obór/, gdzie zastosowanie np. ładowacza lub stertnika jest utrudnione lub niemożliwe. Ponadto , za pomocą dmuchawy można bowiem transportować słomę na znaczne odległości i wysokości. Praca przyczep zbierajacych jest w zasadzie niezależna od innych środków technicznych, co sprzyja lepszemu ich wykorzystaniu.
Technologia zbioru słomy pokombajnowej przyczepami zbierajacymi jest metodą wydajną, przy niewielkiej odległości do miejsca składowania i dużej pojemności skrzyń ładunkowych. Do zbioru słomy nie wymaga dużo środków technicznych i ludzi. Jest pracochłonna w ogniwie składowania i zajmuje dużo przestrzeni.
