Wysokie ceny nawozów mineralnych skłaniają do wykorzystywania tańszych rozwiązań w zakresie nawożenia, a przy tym podnoszenia żyzności gleb. Jednym z nich jest stosowanie gnojowicy. Gnojowica jest płynną mieszaniną kału i moczu z dodatkiem wody. Jest wartościowym nawozem organicznym charakteryzującym się wysoką zawartością składników pokarmowych występujących w formie łatwo przyswajalnej dla roślin.
Gnojowica jak każdy inny nawóz naturalny powinien być wymieszany z glebą jak najszybciej. Podstawowym środkiem do transportu i rozlewania gnojowicy na użytki rolne są wozy asenizacyjne. Producenci wozów asenizacyjnych wyposażają je w aplikatory do powierzchniowego i dogłębnego stosowania. Dobór rodzaju i typu oraz szerokości roboczej aplikatora zależny jest od różnych czynników, w tym przede wszystkim od rodzaju użytków rolnych, na których rozlewana będzie gnojowica. Można ją stosować w różnych terminach i stanowiskach. Należy przy tym dodać z uwagi na ochronę środowiska gnojowicę należy stosować od 1 marca do 30 listopada.
Podczas stosowania gnojowicy zawarta w nich amonowa forma azotu łatwo przekształca się w amoniak, który następnie ulatnia się do atmosfery. Skutkuje to zarówno emisją uciążliwych odorów do otoczenia, jak również startami zawartego w gnojowicy azotu, a ponadto przyczynia się do skażenia środowiska.
Emisje amoniaku występują głównie w trakcie i po aplikacji gnojowicy. Najbardziej efektywnym sposobem ograniczenia emisji amoniaku jest zastosowanie odpowiedniej techniki aplikacyjnej (szybkie wymieszanie z glebą, aplikacja doglebowa). Ponadto wybór odpowiedniego terminu aplikacji, a także ograniczenie zawartości suchej masy, są skutecznymi sposobami na zmniejszenie emisji amoniaku podczas zagospodarowania nawozu.
Ze względów technicznych większość stosowanej gnojowicy rozprowadzana jest przed siewem i wprowadzana do gleby podczas uprawy przedsiewnej. Coraz nowsze rozwiązania konstrukcyjne w urządzeniach rozprowadzających gnojowicę wprowadzane są zarówno ze względów agrotechnicznych, jak również ze względu na ochronę środowiska i przepisy dotyczące stosowania nawozów.
Transport i rozlewanie gnojowicy na powierzchnie pól uprawnych, łąk i pastwisk odbywa się głównie za pomocą wozów asenizacyjnych. Innym rozwiązaniem aplikacji gnojowicy na pole, rzadko stosowanym jest deszczowanie. Zabieg ten jest możliwy przy odpowiednim przygotowaniu gnojowicy i odpowiednim doborze urządzeń. Najważniejszym wymaganiem agrotechnicznym stawianym wozom asenizacyjnym jest zapewnienie stałego wydatku cieczy podczas pracy, niezależnie od chwilowego napełnienia zbiornika. Ponadto, wszystkie zespoły robocze rozlewacza muszą być wykonane z materiałów odpornych na korozję.
Rynek krajowych i importowanych wozów asenizacyjnych oferuje szeroką gamę tego typu urządzeń różniących się pojemnością zbiorników oraz dodatkowym wyposażeniem technicznym w postaci mechanizmów wspomagających i usprawniających pracę tych maszyn produkowanych przez różnych producentów.
Wozy asenizacyjne dostosowane są do powierzchniowego lub wgłębnego wprowadzania gnojowicy na pola uprawne lub użytki zielone. Najprostszym sposobem rozlewu gnojowicy na polu są płytki rozbryzgowe umieszczane przy otworze wylotowym wozu asenizacyjnego. Najczęściej znajdują się one w wyposażeniu niemal każdego wozu o małej i średniej pojemności. Za pomocą pojedynczej łyżki można rozlewać gnojowicę w formie „płaszcza” na szerokość od 8 do 12 m. Sterowanie zaworem otworu odbywa się ręcznie lub hydraulicznie. Innym rozwiązaniem jest konstrukcja np. oferowana przez firmę Joskin; wyrzucany strumień gnojowicy odbija się od metalowego kołnierza. Dzięki temu strumień jest mniej rozpylany w powietrzu i płaskim równym strumieniem opada na pole. Kolejnym rozwiązaniem jest stosowanie lanc rozbryzgujących. Elementem roboczym są dysze, których liczba zależy od szerokości lancy. Stosuje je m.in. firma Zunhammer – dwie dysze do szerokości roboczej 18 m.
Powyższe sposoby rozprowadzania gnojowicy powodują znaczne straty amoniaku i emisję odorów. Powyższe problemy w dużym stopniu rozwiązuje zastosowanie systemu węży wleczonych. Przez zminimalizowany kontakt nawozu z powietrzem atmosferycznym ograniczone są straty składników zawartych w gnojowicy i wydzielanie odoru. Zaletą tego systemu jest jego uniwersalność i wydajność. Zasada działania polega na przepływie gnojowicy w zbiorniku przez jeden lub dwa rozdzielacze, a następnie prze kilkanaście węży wleczonych, znajdujących się na tzw. rampie, które kładą się na ziemi. Węże mogą być dodatkowo zakończone płozami i/lub specjalnymi końcówkami umożliwiającymi rozprowadzanie gnojowicy u podstawy roślin, co ogranicza ich zanieczyszczenie. Szerokość robocza zespołu węży może się wahać od 6 do24 m np. Zunhammer, a u firmy Joskin szerokości robocze 9,12,15 i 18 m.
Zaletą nowoczesnych wozów asenizacyjnych jest możliwość wymiany osprzętu służącego do rozprowadzania gnojowicy.
Płozy wleczone (głębokość pracy 0-3 cm). Wleczone po powierzchni płozy (inne określenia elementu roboczego: lemiesz, stopka, łyżwa, redlica) tworzą w glebie niewielkie bruzdy o głębokości do 3 cm, w które precyzyjnie i równomiernie wprowadzana jest gnojowica. Dociskana sprężyną do podłoża płoza rozgarnia na boki łodygi trawy, co ogranicza jej zanieczyszczenie gnojowicą. Ten sposób aplikacji gnojowicy jest zalecany do nawożenia użytków zielonych, a zwłaszcza pastwisk. Szerokości robocze od 3 do ok. 9 m.
W ofercie rynkowej węży wleczonych znajdują się zarówno najprostsze i najtańsze rozwiązania o szerokości 3 m oraz składane na czas transportu rampy o szerokościach roboczych od 9 m do 30 m. Warto zauważyć, że szerokie rampy z wężami wleczonymi muszą być złożone na czas przejazdu po drogach. Wymaga to zastosowania odpowiednio długich, a więc i pojemnych wozów asenizacyjnych tak, aby po złożeniu rampy wzdłuż zbiornika wozu nie utrudniała ona manewrowania agregatem.
Aplikator doglebowy szczelinowy (tarczowy). Elementami roboczymi aplikatora są płaskie gładkie tarcze wycinające w glebie szczeliny (nacięcia) o głębokości 6-10(15) cm, w które aplikowany jest nawóz. W niektórych rozwiązaniach stosuje się dodatkowe rolki dociskowe zamykające wytworzoną szczelinę. Tego rodzaju aplikatory stosowane są przede wszystkim na użytkach zielonych, ale także na ścierniskach. Szerokość robocza od 3 do ok. 7,5-8,5 m.
Aplikator doglebowy kultywatorowy lub talerzowy. Są to aplikatory budowane na bazie kultywatorów o zębach sztywnych lub sprężynowych lub na bazie bron talerzowych. Umożliwiają one wprowadzenie gnojowicy na głębokość 10 do 20 cm, z jednoczesną uprawą ścierniska, zapewniając prawie maksymalne ograniczenie emisji odoru i amoniaku. Szerokość robocza od 3 do ok. 7,5 m, zależnie od rodzaju i liczby elementów roboczych.
Przy wozach o większej pojemności istnieje możliwość wyposażenia ich w aplikatory doglebowe. Urządzenie to wprowadza płynny nawóz w głąb gleby, co niemal całkowicie eliminuje efekt ulatniania się amoniaku i likwiduje odór. Do wyboru pozostaje wiele urządzeń uprawiających i doprawiających. Do nawożenia upraw polowych służą różnego rodzaju redlice i zęby, na użytki zielone kroje talerzowe i płozy, które nie uszkadzają darni. Do nawożenia gnojowicą np. kukurydzy można stosować następujący sprzęt: węże wleczone, stopki wleczone, aplikatury tarczowe, redlice wprowadzające gnojowicę do gleby pasowo.
Dzięki połączeniu narzędzi uprawowych z wozem asenizacyjnym za jednym przejazdem roboczym można wykonać i nawożenie i uprawę. Taki sposób wymaga większej mocy w zależności od współpracującego narzędzia, ale średnio o 20-40 proc. Ponadto, konstrukcja wozu asenizacyjnego dostosowana do współpracy z narzędziami uprawowymi wymaga dodatkowego wzmocnienia ramy, zaczepu, sterowania.
