Podczas posiedzenia sejmowej Komisji Rolnictwa i Rozwoju wsi wiceminister Rafał Romanowski przedstawił informacje na temat gospodarowania zasobem ziemi rolnej przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa, stanowiącej własność Skarbu Państwa, ilości umów dzierżawy jakie wygasają w poszczególnych latach (2023-2026) oraz powierzchni gruntów objętych umowami wygasającymi w tym okresie.
Minister poinformował także jakie są skutki wprowadzenia zakazu sprzedaży gruntów rolnych z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa wprowadzonego ustawą z 2016 roku.
Minister Romanowski przedstawił dane na dzień 31.08.2022 r.
W zasobach własnościowych Skarbu Państwa znajduje się ponad 1,3 mln. ha gruntów; w dzierżawie niecałe 1,1 mln. ha; w trwałym zarządzie niecałe 17 tys. ha; w użytkowaniu wieczystym ok. 52 tys. ha., w bezumownym korzystaniu 7 tys. ha., pozostaje do rozdysponowania ok. 154 tys. ha.
W okresie od stycznia do sierpnia 2022 r. wydzierżawiono niespełna 30 tys. ha. na podstawie 2951 umów, z czego w trybie przetargowym 29,2 tys. ha., w trybie bezprzetargowym 461 ha. Relacja przetargów rozstrzygniętych do odbytych wyniosła 67%; skuteczność przetargów mierzona powierzchnią gruntów oddanych w dzierżawę do oferowanych wyniosła 83%.
W wymienionym okresie sprzedano z zasobów rolnych Skarbu Państwa 3,9 tys. ha.; bez przetargu sprzedano 1,8 tys. ha., w ramach przysługującego prawa pierwszeństwa w nabyciu; 2 tys. ha sprzedano w trybie przetargowym. Skuteczność przetargów w relacji przetargów rozstrzygniętych do odbytych wyniosła 28%, mierzona powierzchnią gruntów również 28%. Również w tym okresie przekazano nieodpłatnie ok. 7 tys. ha., w tym jednostkom samorządu terytorialnego 343 ha, Lasom Państwowym 192 ha, prawnym osobom kościelnym 44 ha., innym uprawnionym – Parkom Narodowym, spółdzielniom mieszkaniowym, Polskiej Akademii Nauk, szkołom wyższym lub państwowym jednostkom badawczo-rozwojowym, organizacjom pożytku publicznego 606 ha., Krajowemu Zasobowi Nieruchomości 646 ha, Centralnemu Portowi Komunikacyjnemu 190 ha, organom właściwym do gospodarowania wodami publicznymi ok. 5,6 tys. ha, aporty do spółek 124 ha; w ramach innych form takich jak scalanie gruntów – 80 ha. Do rozdysponowania pozostaje nieco ponad 154 tys. ha gruntów.
W latach 2023-2026 wygaśnie 33 250 umów dzierżawy na powierzchnię 523 tys. ha. Dane te dotyczą zarówno umów, które nie mogą zostać przedłużone zarówno z uwagi na postanowienia przepisów ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa a także wszystkich umów wygasających w zwykłym trybie.
Realizując przepisy ww. ustawy ówczesna Agencja Nieruchomości Rolnych wysłała dzierżawcom 1091 zawiadomień proponujących wyłączenie 135,8 tys. ha.; ostatecznie zostało podpisanych 681 aneksów do umów, a w wyniku zakończonych postępowań sądowych oraz zawartej ugody z dzierżawcą podpisano 684 aneksy do umów obejmujących całkowitą powierzchnię do wyłączenia obejmującą 78,6 tys. ha. Grunty przejęte są sukcesywnie rozdysponowywane głównie poprzez wydzierżawienie i sprzedaż w przetargach ograniczonych na rzecz rolników indywidualnych.
Wg stanu na I półrocze 2022 r. faktycznie z umów dzierżaw przyjęto 78,3 tys. ha. ; 36,9 tys. ha. zostało już sprzedanych głównie w drodze przetargów ograniczonych. Około 40,5 tys. ha. zostało zagospodarowane nietrwale, głównie w formie dzierżawy.
Wg stanu na dzień 30.06.2022 r. do rozdysponowania zostało 900 ha. gruntów.
W stosunku do 403 umów dzierżawy obejmujących powierzchnię 178,1 tys. ha. , z czego 57,3 tys. ha. to powierzchnia gruntów zakwalifikowanych do wyłączenia, dzierżawcy nie wyrazili zgody na wyłączenie tzw. 30% powierzchni.
W latach 2023-2026 wygasają 144 umowy polegające na działaniu z ustawy (ww.). Najwięcej umów – 67 – wygaśnie w 2024 r. W roku 2023 oraz w roku 2025 wygasają odpowiednio po 33 umowy, a w 2026 11 umów.
Najwięcej gruntów powróci do zasobu Skarbu Państwa z umów dzierżawy w roku 2023 – jest to powierzchnia ponad 37 tys. ha., czyli 39% całkowitej powierzchni gruntów pozostających w dzierżawie; również taka sama powierzchnia gruntów powróci do zasobu w roku 2026. W latach 2025-2026 będzie to 22 tys. ha.
Należy podkreślić, że KOWR gospodaruje zasobem w pierwszej kolejności w drodze wydzierżawienia albo sprzedaży nieruchomości rolnych, w konsekwencji zdecydowana większość nieruchomości rolnych objętych umowami dzierżawy, które wygasną w 2023 r. i w latach następnych trafi do rolników indywidualnych.
Informacja o skutkach wprowadzenia zakazu sprzedaży gruntów rolnych:
W latach 2014-2016 sprzedaż nieruchomości z zasobów Skarbu Państwa kształtowała się następująco:
w 2014 r. sprzedano 119,2 tys. ha. na podstawie 12,3 tys. umów sprzedaży. W 2015 75,6 tys. ha. na podstawie 11 tys. umów sprzedaży; w 2016 (do 1 maja) sprzedano 17 tys. ha na podstawie 1,8 tys. umów sprzedaży.
Natomiast w czasie obowiązywania ustawy z dnia 14 kwietnia 2016 r. o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw w okresie od maja do grudnia 2016 r. sprzedaż znacząco spadła i wyniosła 600 ha. na podstawie 800 umów sprzedaży. W kolejnych latach można zauważyć utrzymujący się trend sprzedaży na poziomie 2,5 – 4,5 tys. ha gruntów rolnych
W latach 2014 – 2016 wydzierżawiono następujące powierzchnie gruntów:
2014 – 55,7 tys. ha na podstawie 5,5 tys. umów dzierżawy
2015 – 37,4 tys. ha na podstawie 5,2 tys. umów
2016 – 59,4 tys. ha na podstawie 8,6 tys. umów
W kolejnych latach powierzchnia wydzierżawionych gruntów mieści się w przedziale 36 – 50 tys. ha. na podstawie liczby umów zawierającej się w przedziale 58 – 66 tys. umów.
W okresie od 2016 r. do września 2022 r. nastąpił wzrost liczby umów dzierżawy o 11,3 tys., tj. o blisko 20%; powierzchnia gruntów pozostających w dzierżawie w tym okresie wzrosła o prawie 58% – było to możliwe dzięki konsekwentnej polityce przedłużania umów, ponieważ od roku 2017 do września 2022 przedłużono 33,3 tys. umów obejmujących powierzchnię prawie 629 tys. ha. Zmniejszyła się również o 77,3 tys. ha powierzchnia gruntów nie rozdysponowanych. Gdyby nie wprowadzono przepisów o sprzedaży nieruchomości rolnych Skarbu Państwa i utrzymano sprzedaż tych nieruchomości na poziomie realizowanym przed 2016 r. , powierzchnia gruntów pozostających w dyspozycji KOWR uległaby znacznemu zmniejszeniu – w konsekwencji ilość oferowanych przez KOWR gruntów do dzierżawy i możliwość powiększenia gospodarstw rodzinnych byłaby znacznie mniejsza.
Wprowadzenie przepisów o wstrzymaniu sprzedaży gruntów rolnych Skarbu Państwa spowodowało zahamowanie wzrostu cen – w 2011 r. cena za jeden hektar gruntów rolnych wynosiła 17, 42 zł., w 2014 r. 25, 592 zł., w 2016 już 32,255 zł. Natomiast w 2017 r. cena spadła do 31,058 tys. zł. , w 2018 – 26,402 zł., w 2019 wynosiła 30,998 zł. ; natomiast w 2020 r. cena wzrosła do 35,220 zł.
