Szkodniki łuszczynowe atakują

Dużym problemem w ochronie rzepaku jest liczne występowanie szkodników uszkadzających łuszczyny: chowacz podobnik i pryszczarek kapustnik. Szkodniki łuszczynowe zdecydowanie większe straty powodują w rzepaku jarym niż w rzepaku ozimym oraz na małych kilkuhektarowych plantacjach.Największe uszkodzenia powodują na obrzeżach plantacji. Od kilku lat szkodniki łuszczynowe występują w większym nasileniu.

Chrząszcze chowacza podobnika opuszczają miejsca zimowania, gdy temperatura powietrza przekroczy 15^oC. Na plantacjach pierwsze chrząszcze pojawiają się, gdy rzepak jest w fazie luźnych kwiatostanów. Masowy przelot chrząszczy odbywa następuje w okresie początku kwitnienia rzepaku ozimego, gdy temperatura powietrza osiągnie 18^oC.
Samice chowacza podobnika długości 2,5 do 3 mm, barwy ciemnoszarej na środku przedplecza mają jaśniejszą wąską linię. Pokryte są gęstymi białawymi łuskami oraz mają czarnobrunatne stopy odnóży. Samice zaczynają składać jaja, gdy pierwsze łuszczyny osiągają długość 1 do 3 cm. Samica wygryza mały otworek i do środka składa tylko jedno jajo. Wylęgająca się po 8 do 9 dniach larwa żeruje wewnątrz łuszczyny na zalążkach nasion, jedna w łuszczynie. Larwa długości około 5 mm, biała z brunatną głową zjada 3 do 7 nasion. Na zewnątrz uszkodzone łuszczyny można rozpoznać po lekkim zgięciu w miejscu, gdzie złożone zostało jajo oraz po wygryzionym otworze o średnicy około 0,8 mm, przez który dorosła larwa opuściła łuszczynę. Larwy przepoczwarczają się w glebie. W lipcu i sierpniu po wylęgnięciu młode chrząszcze przemieszczają się z plantacji na sąsiadujące żywopłoty lub na skraj lasu. Chrząszcze zimują w warstwie ściółki. Chowacz podobnik wydaje tylko jedno pokolenie w ciągu roku. Duże znaczenie mają pośrednie skutki żerowania – przygotowanie warunków do składania jaj dla dużo groźniejszego pryszczarka kapustnika.

Pryszczarek kapustnik to muchówka wielkości około 1,5 mm, o barwie brunatnej z żółtoczerwonym odwłokiem, długich czułkach i odnóżach. Larwy są początkowo przezroczyste, później białe, następnie stopniowo żółkną, aż do koloru pomarańczowego, są wysmukłe, beznogie o długości do 2 mm.
Pryszczarek kapustnik zimuje, jako stadium larwalne w kokonach na głębokości od 5 do 10 cm, na polu, gdzie uprawiano rzepak. Muchówki nalatują na rzepak od początku kwitnienia roślin. Nalot pryszczarka kapustnika trwa około 1 miesiąca. Samice składają grupowo jaja do młodych wykształcających się łuszczyn, wybierają często miejsca uszkodzone już przez chowacza podobnika lub grad. Do młodych łuszczyn długości 1 cm samica może również sama złożyć jaja. Rozwój jaj trwa od 3 do 4 dni, natomiast larwy potrzebują do rozwoju 7-10 dni. Larwy występują zwykle po kilkadziesiąt w jednej łuszczynie, wysysają soki z młodych nasion oraz ze ścian łuszczyn. Na brzegach niektórych plantacji silnie uszkodzonych można znaleźć nawet ponad 100 larw w jednej łuszczynie. Przed dojrzewaniem, łuszczyny nabrzmiewają, skręcają się i żółkną. Po upływie około 3 tygodni od złożenia przez samice jaj łuszczyna pęka, a nasiona osypują się.
W zależności od warunków agroklimatycznych występują 2 lub 3 pokolenia pryszczarka kapustnika. Wysokie temperatury powietrza w maju i czerwcu oraz brak ulewnych opadów deszczu sprzyjają powstawaniu większej liczbie pokoleń pryszczarka kapustnika. Całkowity rozwój jednego pokolenia trwa około miesiąca. Rzepak ozimy zagrożony jest przez pierwsze i drugie pokolenie, natomiast rzepak jary i gorczyca atakowane są głównie przez drugie i trzecie pokolenie pryszczarka.

Najgroźniejsze dla rzepaku jest występowanie na polu jednocześnie chowacza podobnika i pryszczarka kapustnika. Uszkodzenia łuszczyn spowodowane przez chrząszcze chowacza podobnika są dla samic pryszczarka dużym ułatwieniem w składaniu jaj. Powoduje to bardzo wysoki procent zasiedlonych przez szkodniki łuszczyn. Obserwacje wskazują, że dużo nowych odmian rzepaku charakteryzuje się cieńszą okrywą łuszczyn. Wpływa to na uniezależnienie się pryszczarka kapustnika od uszkodzeń spowodowanych przez chowacza podobnika, w związku z tym może wystąpić dużo większa szkodliwość tej muchówki. Należy przypuszczać, że w najbliższych latach zagrożenie upraw rzepaku ozimego przez pryszczarka kapustnika może wzrosnąć. Uszkodzenia łuszczyn spowodowane przez chowacza podobnika i pryszczarka kapustnika są bramą wejścia dla bardzo groźnych chorób rzepaku: suchej zgnilizny kapustnych, czerni krzyżowych i szarej pleśni. Zwalczając szkodniki łuszczynowe, ogranicza się porażenie łuszczyn przez choroby.

Określenie liczebności szkodników łuszczynowych należy rozpocząć już przed kwitnieniem rzepaku. Należy obserwować naloty chrząszczy chowacza podobnika na plantacjach zwłaszcza od strony zadrzewień i ubiegłorocznych plantacji rzepaku, 2-3 razy w ciągu tygodnia. Szczególnie dokładnie obserwacje należy prowadzić w tych rejonach uprawy rzepaku, gdzie w ubiegłym roku stwierdzono minimum 5% uszkodzonych łuszczyn lub, gdy zaobserwowano 100 uszkodzonych łuszczyn na 1 m2. Progiem ekonomicznej szkodliwości dla chowacza podobnika jest wystąpienie w okresie kwitnienia rzepaku 1 chrząszcz na 2 roślinach, gdy równocześnie na plantacji wystąpi pryszczarek kapustnik w nasileniu 1 muchówka na 1 roślinie. Natomiast, gdy na plantacji jest większe nasilenie chowacza podobnika, czyli 1 chrząszcz na 1 roślinie to wówczas ekonomicznym zagrożeniem jest występowanie 1 muchówki pryszczarka kapustnika na 3-4 roślinach.

Termin zwalczania szkodników łuszczynowych zależy od ich liczebności na plantacji. Najczęściej zwalcza się szkodniki łuszczynowe w okresie opadania płatków kwiatowych i wykształcania się pierwszych łuszczyn. W przypadku masowego występowania szkodników łuszczynowych zabieg ochrony roślin należy powtórzyć po upływie 7-10 dni. Zwalczając słodyszka rzepakowego ogranicza się również liczebność szkodników łuszczynowych. Insektycydy zarejestrowane do zwalczania szkodników łuszczynowych przedstawiono w tabeli 1.
Intensywniejszej ochrony przed pryszczarkiem kapustnikiem wymagają plantacje położone w pobliżu upraw ubiegłorocznych. Plantacje powyżej 10 ha mogą być chronione w większości wypadków tylko w pasie brzeżnym.

Najtańszym sposobem ograniczania liczebności szkodników łuszczynowych jest metoda polegająca na przestrzeganiu co najmniej 4-letniej przerwy w uprawie rzepaku na tym samym polu oraz zachowanie izolacji przestrzennej od ubiegłorocznych upraw rzepaku.
Zabieg opryskiwania roślin najlepiej przeprowadzić wieczorem, po zakończeniu dziennego lotu pszczół, przestrzegając okresu prewencji.

Tabela 1. Insektycydy zarejestrowane do zwalczania szkodników łuszczynowych.