Orać czy nie – to pytanie, które co roku powraca jak bumerang. Podpowiadamy, czym charakteryzują się podstawowe systemy uprawy roli, punktujemy ich zalety oraz wady.
Określony sposób uprawy roli na danym polu, pod kolejne rośliny w zmianowaniu, a więc w okresie wielolecia, nosi nazwę systemu uprawy roli. Prowadzi on po pewnym okresie do wykształcenia specyficznych, charakterystycznych dla danego systemu uprawy, właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych gleb. Według Jaskulskiego wyróżnia się trzy podstawowe systemy uprawy roli:
- płużny;
- bezpłużny;
- uprawa zerowa (siew bezpośredni).
W systemie bezpłużnym wyróżnia się uprawę całopowierzchniową lub ograniczoną (pasową), zwaną strip-till. System bezpłużny, a więc bez odwracania gleby i przykrywania resztek pożniwnych i międzyplonów, nazywany jest też uprawą konserwującą.
Uprawa zerowa, czyli siew bezpośredni
W skrajnym przypadku, dotyczącym systemu uprawy zerowej, od zbioru przedplonu do siewu rośliny następczej, nie są wykonywane żadne zabiegi agrotechniczne. W okresie siewu, zazwyczaj redlice talerzowe siewnika, przecinają zalegający na powierzchni mulcz (nie zawsze w wystarczającym stopniu) z resztek pożniwnych, niekiedy także z międzyplonów i rozcinają (częściowo spulchniając) wąski pas gleby, na głębokość siewu nasion. System ten jest rzadko stosowany i zawodny, choć przy sprzyjających warunkach atmosferycznych, na dobrych glebach, a przy tym w sytuacji braku czasu na terminowe przygotowanie pola i zasiew nasion, można liczyć na zadawalające plony, uzyskane niewielkim kosztem.
Uprawa uproszczona
System bezpłużny (uproszczony) polega na eliminacji w uprawie gleby (jak sama nazwa wskazuje) pługa i związanego z tym odwracania wierzchniej warstwy gleby. Jest on zastąpiony innymi narzędziami (brony talerzowe, kultywatory, spulchniacze, głębosze, a przede wszystkim agregaty uprawowe i uprawowo-siewne). Mogą być one wykorzystywane (płycej lub głębiej) na całej powierzchni pola, bądź tylko w ograniczonym zakresie – pasie, zwykle od kilka do kilkunastu cm, co obejmuje do 1/3 powierzchni pola. Jest to tzw. uprawa pasowa (strip-till), wykonywana niekiedy jednym przejazdem specjalistycznego agregatu, który spulchnia ten pas gleby (nawet na głębokość do 25 cm), wysiewa na zaprogramowaną głębokość nasiona, zaś poniżej umieszcza nawozy mineralne.
Do systemu bezpłużnego można też zaliczyć uprawę redlinową, wykorzystywaną często przy uprawie marchwi lub innych warzyw. Na grzbietach wcześniej uformowanych redlin (kalenicy) wysiewane są w dwóch lub kilku rzędach nasiona lub wysadzana rozsada. Wcześniej, przed lub w trakcie ich tworzenia, wysiewane są na szerokość redlin nawozy mineralne. Po zbiorze roślin, pozostaje z reguły duże ilości resztek roślinnych, tworzących mulcz w wierzchniej warstwie gleby. Uprawa redlinowa w przypadku roślin uprawianych w szerokich rzędach, zalecana jest często w obniżeniach terenu, jak też równinnych, gdzie mogą być problemy ze stagnującą wodą po większych opadach.
Zalety i wady podstawowych systemów uprawy roli
|
Zalety |
Wady |
|
Uprawa płużna (orkowa) |
|
| Dobrze spulchnia i napowietrza glebę | Duża energochłonność głębszych orek |
| W okresie późnej jesieni, zimy i wczesnej wiosny gleba gromadzi duże ilości wody | Powoduje przesuszenie wyoranej warstwy gleby, zwłaszcza w okresie posusznym |
| W okresie suszy, orka wykonana tuż przed siewem ułatwia kiełk. i wschody siewek | Powoduje szybszą mineralizację substancji org. z nawozów naturalnych i resztek pożn. |
| Niszczy gryzonie, szkodniki i patogeny chorób | Zwiększa ryzyko erozji wodnej i wietrznej |
| Przemieszcza ku górze wymyte składniki pok. I drobne frakcje gleby | Niszczy dżdżownice oraz początkowo zakłóca aktywność mikroorganizmów glebowych |
| Umożliwia głębsze wniesienie nawozów, resztek pożniwnych i biomasy międzyplonów | Może sprzyjać tworzeniu podeszwy płużnej i zaskorupieniu wierzchniej warstwy gleby |
| Ułatwia walkę z chwastami | Konieczność dodatkowych uprawek |
|
Uprawa bezpłużna (bezorkowa, uproszczona) |
|
| Zmniejsza czasochłonność uprawy i zużycie paliwa, nawet o 25 proc. | Duża ilość resztek pożniwnych w wierzchniej warstwie gleby utrudnia siew i zabiegi pielęgnacyjne w międzyrzędziach |
| Chroni glebę w większym stopniu przed erozją wodną i wietrzną | Resztki pożniwne obniżają wiosną temperaturę na powierzchni pola, co może opóźnić siew nasion i ich kiełkowanie |
| Zapobiega procesowi degradacji gleb, stymuluje tworzenie struktury gruzełkowatej | Niekorzystne oddziaływanie resztek pożn. na kiełkowanie nasion i wschody siewek |
| Zwiększa aktywność mikroorganizmów glebowych i namnażanie dżdżownic | Nierozłożone resztki pożniwne zwiększają ryzyko rozwoju chorób i szkodników |
| Zmniejsza ugniatanie gleby i tworzenie podeszwy płużnej | Większy koszt zakupu ciągnika o dużej mocy i specjalistycznych maszyn |
| Zmniejsza zużycie nawozów mineralnych, zwłaszcza w technologii strip-till | Resztki pożniwne zmniejszają skuteczność herbicydów doglebowych |
| Utudnia kiełkowanie i wschody chwastów | Problem ze zwalczaniem trudnych chwastów |
|
Uprawa zerowa (siew bezpośredni) |
|
| Najmniejsze koszty uprawy | Zwiększone ryzyko uprawy |
| Ograniczona do minimum erozja wodna i wietrzna – szczególnie ważne na stokach | Ze względu na zalegający mulcz, trudności z precyzyjnym siewem nasion |
| Ograniczenie do minimum strat wody i wymywania składników pokarmowych | W okresie posusznym gorsze warunki do kielkowania i wschodów |
| Duża zawartość substancji org., w tym próchnicy w wierzchniej warstwie gleby | Uwalniające się z rozkładu resztek pożniwn. toksyny utrudniają kiełkowanie i wschody |
| Pozwala na terminowy siew, wykonywany w szerszym zakresie wilgotności gleby | Większa presja chorób (np. podsuszkowych) i szkodników, w tym ślimaków |
| Szczególnie polecana po późno zbieranych jesienią przedplonach i uprawie na stokach | Trudności z wykorzystaniem składników z nawozów mineralnych I odkwaszaniem gleby |
| Dobre warunki do rozwoju dżdżownic | Większe problemy w zwalczaniu chwastów |
