Przy niskiej opłacalności produkcji żywca wieprzowego, ceny pasz odgrywają kluczowe znaczenie. W mieszankach dla tuczników głównymi komponentami zbożowymi są jęczmień i pszenica. Rzadziej żyto. Tymczasem to ostatnie, szczególnie hybrydowe jest zbożem znacznie tańszym, nieznacznie ustępującym pod względem wartości pokarmowej w/w wymienionym, a czasem nawet przewyższającym je swoimi właściwościami odżywczymi, i nie tylko.
Spośród zbóż uprawianych w naszym kraju, żyto ma najmniejsze wymagania zarówno glebowe, jak i pokarmowe. Z racji dominacji gleb lekkich (ponad 60 proc.) jest zbożem często uprawianym przez rolników. Mało wymagające co do klasy gleb, odporne na warunki pogodowe (mrozoodporne, dobrze znosi suszę glebową), mniej wrażliwe na szkodniki oraz grzyby, żyto znakomicie plonuje tam, gdzie inne zboża ledwo mogą przetrwać. Szereg doświadczeń wskazuje, że na glebach klas IV i V, przy zastosowaniu współczesnych odmian mieszańcowych, plon żyta może być nawet o 25-30 proc. wyższy od plonu pszenicy. Przy niższych kosztach uprawy, przekłada się to korzystnie na konkretny dochód w gospodarstwie.
Najczęściej uprawiane jest żyto populacyjne (tradycyjne), ale coraz więcej polskich rolników obsiewa swoje pola żytem mieszańcowym (hybrydowym). Dziś jest to ok. 10 proc. powierzchni upraw żyta i zainteresowanie uprawą takiego żyta z roku na rok rośnie. Jest ono spowodowane możliwością uzyskiwania wyższych niż w przypadku żyta populacyjnego plonów. Żyto mieszańcowe cechuje się również bardzo dobrą przydatnością na cele konsumpcyjne, gdyż dzięki dużej odporności na porastanie, odmiany hybrydowe dłużej utrzymują odpowiednie parametry, nawet podczas przedłużających się żniw.
Stosunkowo niskie koszty uprawy sprawiają, że żyto hybrydowe staje się doskonałą alternatywą na drogi jęczmień i pszenicę. Dodatkowo zboże to odznacza się wysokim potencjałem plonotwórczym, wysokim plonem energii z jednostki powierzchni, odpornością na suszę oraz porażenie fuzariozami.
Pisząc o życie, należy wspomnieć o występujących w nim składnikach antyodżywczych, takich jak: rezorcynole, polisacharydy nieskrobiowe, inhibitory trypsyny i chymotrypsyny, taniny i pektyny, a w przypadku porażenia zboża sporyszem – także ergotaminy. Uprawiane dziś odmiany żyta mieszańcowego cechują się znacznie niższą niż dotychczas ilością substancji antyodżywczych, nie odbiegając od poziomu tych substancji w ziarnie pszenżyta.
W żywieniu świń ziarnem zbóż, znacznie bardziej niebezpieczne są toksyny wytwarzane przez grzyby pleśniowe rozwijające się na zbożach podczas ich wegetacji (w polu) oraz w trakcie magazynowania. Spośród wszystkich zbóż, ziarno żyta charakteryzuje się największą odpornością na grzyby fuzaryjne i przez to bywa mniej skażone przez mikotoksyny. Współczesne odmiany mieszańcowe żyta odznaczają się również małą podatnością na przerastanie sporyszem.
Ziarno żyta wykorzystywane jest głównie do żywienia świń. W dawkach dla tuczników, w paszy typu starter, maksymalna zalecana ilość żyta nie powinna przekraczać 20-30 proc., natomiast w drugiej fazie tuczu może sięgać nawet 50 proc. dawki. Dotyczy to szczególnie żyta hybrydowego. Według niektórych zaleceń żywieniowych, żyto hybrydowe w dawkach dla prosiąt powyżej m.c. 15 kg może stanowić nawet 20 proc. dawki. W żywieniu loch niskoprośnych zaleca się 40 proc. udział żyta, natomiast w laktacji – 10 proc. Żyto wykazuje działanie zatwardzające i wzdymające. Nie powinno więc być wykorzystywane w żywieniu loch wysokoprośnych, w dawkach dla prosiąt oraz warchlaków do 15 kg m.c..
Żyto hybrydowe w dawkach dla tuczników pozytywnie wpływa na jakość uzyskiwanego mięsa. Poprawia nie tylko mięsność tusz, ale korzystnie oddziałuje na jakość mięsa. Dawki pokarmowe z udziałem żyta hybrydowego są chętnie pobierane przez świnie, zaś średnie dzienne przyrosty oraz wykorzystanie paszy nie różnią się w grupie tuczników otrzymujących mieszankę z udziałem żyta w porównaniu do grupy otrzymującej mieszankę z jęczmieniem.
Trzeba pamiętać, że świeżo zebrane żyto nie nadaje się do skarmiania, ponieważ wywołuje zaburzenia w trawieniu. Może być wykorzystywane w żywieniu świń dopiero po kilkutygodniowym przechowywaniu. Zastosowanie zabiegu obłuszczania ziarna żyta wpływa korzystnie na strawność składników pokarmowych oraz na efekty produkcyjne. Pozytywny wpływ na produkcyjność tuczników ma również zakiszanie śruty żytniej.
prof. dr hab. inż. Tadeusz Barowicz
