Sołtysi, którzy przed wejściem ustawy o samorządzie gminnym ustawy byli sołtysami lub pełnili funkcję sołtysa krócej niż wymagany ośmioletni okres (część pracy przypadała przed 1990 r.), są wykluczeni z możliwości uzyskania dodatkowego świadczenia. Sejm uchwalił zmiany w tej kwestii.
W interpelacji poselskiej nr 2847 do Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi wskazano, że w obecnym stanie prawnym osoby, które pełniły przez dwie pełne kadencje, nie krócej niż 8 lat, funkcję sołtysa i osiągnęły wiek emerytalny mogą otrzymać dodatkowe świadczenie. Jest ono przyznawanie jedynie byłym sołtysom, którzy pełnili funkcje w oparciu o ustawę z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. Sołtysi, którzy przed wejściem w życie tej ustawy byli sołtysami lub pełnili funkcję sołtysa krócej niż wymagany ośmioletni okres (część pracy przypadała przed 1990 r.), są wykluczeni z możliwości uzyskania dodatkowego świadczenia.
Do Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi skierowano pytanie, czy możliwe będzie rozszerzenie kręgu sołtysów uprawnionych do dodatkowego świadczenia o osoby piastujące tę funkcję przed wejściem w życie ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. Ponadto poseł zapytał, ile osób piastujących funkcję sołtysa przed 1990 r. byłoby uprawnionych do otrzymania dodatku emerytalnego.
W odpowiedzi Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi wskazało, że Sejm przyjął 24 lipca 2024 r. nowelizację ustawy o świadczeniu pieniężnym z tytułu pełnienia funkcji sołtysa oraz ustawy o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji. Zmiany w niej zawarte zostały zainicjowane petycją wniesioną do Senatu RP przez Krajowe Stowarzyszenie Sołtysów (nr P11-04/23) i wynika z potrzeby modyfikacji przepisów tej ustawy, których stosowanie w obecnej postaci spowodowało ograniczenie świadczeń dla znacznej grupy sołtysów, tzn. tych którzy pełnili tę funkcję przed wejściem w życie ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym oraz nie spełnili wymogu pełnienia jej przez 8 lat, mimo że wykonywali ją przez dwie kadencje.
Ze względu na to, że sołtysi wybierani są w poszczególnych sołectwach w różnych terminach, występują różnice w długości kadencji, w wyniku czego łączne kadencje niektórych osób trwały np. 8 lat i 2 miesiące, a innych 8 lat bez kilku, kilkunastu dni. Ponadto, osoby pełniące funkcję sołtysa po wejściu w życie ustawy z dnia
8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym otrzymywały decyzje odmawiające przyznania świadczenia. Dotyczyło to osób, które były sołtysami przed 1990 r. i kończyły swoje kadencje np. w maju, listopadzie, grudniu 1990 r.
Uchwalona przez Sejm 24 lipca 2024 r. nowelizacja ustawy o świadczeniu pieniężnym z tytułu pełnienia funkcji sołtysa oraz ustawy o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji umożliwi przyznanie świadczenia pieniężnego tym sołtysom, którzy pełnili funkcję sołtysa na podstawie ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym przez okres nie krótszy niż 90 miesięcy. Ponadto, także tym sołtysom, którzy pełnili funkcję sołtysa przed 1990 r., a następnie kontynuowali tę funkcję po wejściu w życie ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. Możliwa jest zatem sytuacja, w której osoba będzie mogła otrzymać świadczenie nawet jeśli nie była wybrana na funkcję sołtysa na podstawie przepisów ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, ale pełniła tę funkcję po wejściu w życie tej ustawy.
W wyniku zmiany przepisów, sołtysi, którzy otrzymali decyzje odmawiające prawa przyznania świadczenia pieniężnego z tytułu pełnienia funkcji sołtysa, będą mogli złożyć ponownie wnioski o przyznanie tego świadczenia, które będą rozpatrywane na mocy nowych przepisów.
Na skutek nowelizacji ustawy o świadczeniu pieniężnym z tytułu pełnienia funkcji sołtysa oraz ustawy o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji zostanie wyeliminowana niesprawiedliwość wynikająca z pozbawienia prawa do świadczenia pieniężnego tych sołtysów, którzy pełnili funkcję wyłącznie przed 1990 r., mimo że podobnie jak ich następcy otrzymali mandat mieszkańców w wyborach bezpośrednich i demokratycznych, a dodatkowo pracowali na rzecz społeczności w trudniejszych warunkach niż obecne.
Nowelizacja z 24 lipca 2024 r. ustawy o świadczeniu pieniężnym z tytułu pełnienia funkcji sołtysa oraz ustawy o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji wejdzie w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.
Ilu sołtysom odmówiono prawa do dodatkowego świadczenia?
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi poinformowało w interpelacji poselskiej nr 2847, że w 2023 r. wydano 1246 decyzji odmawiających prawa do świadczenia pieniężnego tych sołtysów, którzy pełnili funkcję przed 1990 r. Ponadto z danych wstępnych Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego wynika, że w pierwszym kwartale 2024 r. wydano 45 decyzji odmawiających prawa do świadczenia pieniężnego tych sołtysów, którzy pełnili funkcję przed 1990 r.
