Współczesna, wysokowydajna krowa mleczna, wymaga stabilnej dawki pokarmowej. Z jednej strony powinien być uwzględniony jej skład chemiczny oraz wartości odżywcze, z drugiej zaś struktura fizyczna.
Autor: prof. dr hab. inż. Tadeusz Barowicz Instytut Zootechniki-PIB w Krakowie
Idealna dawka pokarmowa
Przedżołądki bydła (zwłaszcza żwacz) “nie lubią” zmian w składzie dawki pokarmowej. Sprawia to zasiedlająca go mikroflora. Wymaga ona co najmniej 2-3 tygodni na przyzwyczajenie się do nowej dawki. Tyle bowiem wynosi okres w którym zdążą się namnożyć odpowiednie szczepy. Efektem częstych zmian składu dawki, zarówno tego chemicznego jak i jej struktury fizycznej jest mniejsza strawność w żwaczu, a przez to zmniejszony apetyt oraz ograniczone pobranie suchej masy dawki. Konsekwencją jest spadek produkcji mleka. Jeśli z kolei dawka pokarmowa zawiera wszystkie niezbędne składniki odżywcze w wystarczającej ilości a brakuje jej struktury, to taka dawka przyczynia się do schorzeń żwacza (owrzodzenia, stany zapalne błon śluzowych), pociąga za sobą schorzenia wątroby oraz obniża zawartość tłuszczu w mleku.
Struktura dawki
Aby krowom można było podawać zawsze jednakową dawkę pokarmową, niezbędny jest do jej sporządzenia wóz paszowy. Dzięki niemu ma miejsce rozdrobnienie i wymieszanie wszystkich pasz objętościowych z treściwymi, dodatkami oraz premiksami. Tak sporządzony miks, zadawany krowom na stół paszowy, charakteryzuje się jednorodnością, zaś każdy kęs pobieranej przez zwierzęta paszy zawiera nie tylko ten sam skład chemiczny, ale jednakową wartość pokarmową oraz stosunek pasz treściwych do objętościowych.
Aby można było przygotować taki miks, poza wozem paszowym niezbędne są odpowiednie pasze. Te ostatnie to kiszonki z kukurydzy, sianokiszonki z traw i lucerny oraz kiszone wysłodki buraczane.
Krowa jest przeżuwaczem. Dla właściwego funkcjonowania jej przewodu pokarmowego musi przeżuwać. Nawilża ponadto treść pokarmową śliną, która buforuje kwasy powstające w trakcie fermentacji w żwaczu. Aby zasiedlająca żwacz mikroflora mogła mieć swobodny dostęp do wszystkich cząstek pobranej paszy, musi mieć odpowiednią (właściwą) strukturę fizyczną. Powinna tworzyć dla mikroorganizmów żwacza swoistą matrycę umożliwiającą swobodny dostęp do cząstek paszy. Drażniąc z kolei błonę śluzową żwacza, cząstki paszy gwarantują właściwą motorykę tego ostatniego, oraz przeżuwanie połączone w wydzielaniem odpowiedniej ilości śliny. Wszystko to poprawia zbuforowanie treści żwacza i chroni zwierzę przed schorzeniami metabolicznymi. Cząstki te też, unosząc się na powierzchni treści pokarmowej. wytwarzają zwartą warstwę powodując zatrzymywanie cząstek paszy w tej części żołądka przez dłuższy czas, i tym samym przyczyniają się do poprawy jej strawności. Aby takie struktury mogły się tworzyć, w suchej masie dawki pokarmowej powinno się znajdować ok. 18-22% włókna surowego. To ostatnie jest składnikiem komórek roślinnych, które nie są trawione przez enzymy wydzielane przez zwierzęta, a tylko przez enzymy bakteryjne. W skład włókna surowego wchodzą celuloza, hemiceluloza, a więc węglowodany strukturalne, a także pektyny i gumy. Dodatkową ich strukturę uzupełniają takie składniki nie węglowodanowe jak lignina, kutyna oraz suberyna.
Poziom zawartości włókna w dawce pokarmowej
Trzeba pamiętać, że zbyt duża zawartość włókna w dawce pokarmowej zmniejsza strawność masy organicznej w żwaczu, a przez to ogranicza koncentrację energii netto oraz pobranie paszy. Prowadzi do zmniejszenia wydajności mleka, chociaż mleko produkowane w takich warunkach żywieniowych ma zwykle wysoką zawartość tłuszczu. Z kolei zbyt niski poziom włókna w paszy, najczęściej związany ze skarmianiem obfitych ilości pasz treściwych, może prowadzić do znacznego ograniczenia wydzielania śliny, co zmniejsza możliwość buforowania niskiego pH płynu żwacza. Efektem jest ograniczenie syntezy białka mikroorganizmów bytujących w żwaczu. W drastycznych przypadkach, niski poziom włókna w dawce pokarmowej może prowadzić do nadmiernego obniżenia odczynu pH płynu żwacza i w konsekwencji skutkować schorzeniami metabolicznymi np. kwasicą. Kwasica żwacza pociąga za sobą ponadto zaburzenia w prawidłowym tworzeniu się puszki rogowej racic i kulawizny w stadzie. Zbyt niskie pH płynu żwacza powoduje również zahamowanie wzrostu bakterii celulolitycznych, co także prowadzi do zmniejszenia strawności masy organicznej w żwaczu, i w konsekwencji do ograniczenia pobrania paszy. W tym przypadku zmniejsza się także wydajność mleka. Charakterystyczną reakcją na zbyt małe pobranie włókna w dawce pokarmowej jest obniżenie zawartości tłuszczu w mleku. Przytoczone argumenty wskazują, że mimo ogromnego zapotrzebowania wysokowydajnej krowy mlecznej na energię, nie można zapominać o włóknie w dawce pokarmowej.
Nasuwa się więc pytanie, z jakiego rodzaju pasz objętościowych powinna składać się dawka pokarmowa, aby jej struktura była optymalna? Niewłaściwa struktura fizyczna dawki pokarmowej może wynikać z nadmiaru pasz treściwych, zbyt drobnego pocięcia pasz objętościowych, nadmiernego udziału w dawce pasz niestrukturalnych (np. młóto, DDGS, wysłodki buraczane), niedokładnego wymieszania TMR-u. Niewłaściwe wymieszanie w wozie paszowym może być przyczyną wyprodukowania zbyt dużej ilości zbyt drobnych cząstek w miksie paszowym.
Jakość pasz
Ważne są nie tylko dobrze zbilansowane dawki pokarmowe. Procesy przygotowania pasz winien być starannie przeprowadzone. Począwszy od wyboru najlepszej fazy rozwojowej roślin, przez sam zbiór, aż do przechowania oraz zadawania. Należy dbać szczególnie o przestrzeganie higieny na każdym ze wspomnianych etapów.
Ważne jest, by kiszonki były wolne od pleśni, bez zapachu zjełczałego masła, o odpowiedniej kwasowości; pH nie powinno spadać poniżej 3,8. Warto także pamiętać o zjawisku wtórnego zagrzewania się kiszonek podczas ich wybierania. Intensywne, tlenowe procesy mikrobiologiczne psucia się materii organicznej pogarszają smakowitość dobrze zakiszonego materiału roślinnego. W tym przypadku istotny jest ostry oraz dokładny wycinak do kiszonki. Krowy preferują kwaśny smak, stąd nieprawidłowe postępowanie z kiszonkami zniechęca zwierzęta do pobierania dawki.
Zielonki do zakiszania zbierane za późno, gorzej są wyjadane, gdyż zawierają zbyt dużo włókna. Optymalnym terminem zbioru dla traw jest faza kłoszenia, a dla lucerny – koniec pączkowania. Koniczyny warto zbierać w kwitnieniu. Kukurydza natomiast do zakiszania powinna być ścinana, kiedy linia mleczna na przekroju kolby jest widoczna w ½ do ¾ wysokości ziarniaka od osadki.
Zbyt późno sporządzone kiszonki, będą sprawiać, że zawarte w nich włókno będzie fizycznie zaspokajać głód zwierzęcia, które w konsekwencji niezbyt chętnie będzie sięgać po pasze treściwe.
Żywienie TMR
Stosowanie technologii żywienia opartej na dawce TMR przyczynia się do zwiększenia pobrania suchej masy poprzez zmieszanie pasz o gorszej smakowitości ze składnikami bardziej smakowitymi. Wozy paszowe mieszają paszę treściwą z objętościową, co pozwala na równomierne rozłożenie się składników, uzyskanie optymalnej wilgotności oraz zachowanie ogólnej smakowitości paszy. Bardzo ważne jest także, aby do minimum ograniczyć zmiany składu dawki TMR. Trzeba pamiętać także, by ilość podawanego TMR-u była zawsze nieco większa niż zdolność jego pobrania. Na stole paszowym, przed każdym następnym odpasie, powinno pozostawać ok. 5-10% niedojadów.
Świeży TMR powinien być zadawany na czysty stół paszowy, szczególnie w okresie letnim, kiedy łatwo się psuje. Trzeba też zadbać, by dawka została na stole paszowym kilka razy dziennie podgarnięta, co sprzyja większemu pobraniu paszy. Częstsze zadawanie i podgarnianie zapobiega też w ciepłych miesiącach roku zagrzewaniu się dawki TMR, a tym samym ograniczonemu jej pobraniu.
Wnioski
Najlepiej zbilansowana dawka pokarmowa nie przełoży się na produkcję mleka, jeżeli nie zostanie właściwie przygotowana. Brak właściwej struktury dawki przyczynia się do schorzeń żwacza (owrzodzenia, stan zapalny błon śluzowych), pociąga za sobą schorzenia wątroby ora obniża zawartość tłuszczu w mleku. Wszystko to pogarsza opłacalność produkcji.
