Rzepak jest rośliną wymagającą, która źle znosi wszelkie zaniedbania w przygotowaniu stanowiska pod siew. Wykonanie starannej uprawy roli daje gwarancję szybkiego i równomiernego wzrostu roślin, co ma szczególne znaczenie zwłaszcza w początkowym okresie wegetacji.
Dobre przygotowanie stanowiska umożliwia wysianie nasion na odpowiedniej głębokości, co pozwala na równomierne wschody. Rzepak ma wówczas możliwość wytworzenia sprawnego systemu korzeniowego, mającego zdolność pobierania odpowiednich ilości wody z rozpuszczonymi w niej składnikami pokarmowymi.
Gleba pod uprawę rzepaku
Rzepak dobrze plonuje na glebach kompleksów pszennych bardzo dobrych i dobrych klasy bonitacyjnej II – IIIb. Może być także uprawiany na glebach kompleksów pszennych górskich, pszenno-żytnich czy żytnich dobrych klasy bonitacyjnej IVa, pod warunkiem że znajdują się w dobrej kulturze. Niewskazane w uprawie tej rośliny są gleby z wykształconą podeszwą płużną oraz gleby oglejone i orsztynowe.
Dobrym stanowiskiem pod uprawę rzepaku są gleby żyzne, o przepuszczalnym podglebiu zlokalizowane na glinie, charakteryzujące się głęboką warstwą próchniczną. Do uprawy wykorzystywane są gleby czarnoziemne średnie i mocne, gleby brunatne i mady, a także dobrze rozwinięte rędziny.
Rzepak udaje się na glebach o odczynie lekko kwaśnym lub obojętnym (pH 5,1 – 6,5). Roślina ta może być również uprawiana na rędzinach przy nieco wyższych wartościach pH. Do uprawy rzepaku ozimego nie nadają się natomiast gleby ubogie w próchnicę, o zniszczonej strukturze gruzełkowatej, zakwaszone i zachwaszczone.
Odpowiedni przedplon
Najlepszymi przedplonami w uprawie rzepaku ozimego są: bobik, groch jadalny, groch pastewny, koniczyna czerwona, mieszanki koniczyny z trawami i lucerna zaorana po pierwszym pokosie. W uprawie rzepaku ozimego dobrze sprawdzają się ziemniaki oraz ozime i jare mieszanki pastewne.
Najgorszym przedplonem są zboża ozime (jęczmień, żyto, pszenżyto i pszenica), jednak ze względu na fakt, że przeważający udział w ogólnej strukturze zasiewów stanowią zboża, stanowiska po zbożach również wykorzystywane są pod uprawę rzepaku. W przypadku uprawy rzepaku ozimego po jęczmieniu jarym czy pszenicy ozimej, które schodzą z pola znacznie później niż jęczmień ozimy istnieje konieczność uproszczeń w uprawie roli pod rzepak, co może ograniczyć plonowanie tej rośliny. Ze względu na zbyt późne schodzenie z pola na przedplony rzepaku ozimego nie nadaje się pszenica jara i owies. Dodatkowo często owies uprawiany jest na glebach lżejszych nieodpowiednich do uprawy rzepaku. W przypadku uprawy rzepaku ozimego na glebach ciężkich przedplonami mogą być wyłącznie rośliny szybko schodzące z pola, co umożliwia staranne przygotowanie stanowiska pod uprawę.
Uprawa
Zasadniczym elementem właściwego przygotowania stanowiska pod rzepak ozimy jest starannie wykonana uprawa, czyli zespół uprawy pożniwnej – podorywka, a także pielęgnacja mechaniczna, orka siewna, uprawa przedsiewna – zabiegi doprawiające. Rzepak ozimy wymaga bardzo starannej przedsiewnej uprawy roli, a wysiew nasion należy wykonać płytko i dość równomiernie.
Podczas przygotowywania stanowiska pod uprawę rzepaku należy ograniczyć do minimum liczbę przejazdów.
Uprawa pożniwna, która powinna być rozpoczęta bezpośrednio po żniwach, ma na celu zerwanie ścierniska oraz wymieszanie resztek pożniwnych z wierzchnią warstwą gleby. Ogranicza to parowanie, które po żniwach przyczynia się do bardzo dużych strat wody. Wymieszanie resztek pożniwnych umożliwia ich rozkład. Uprawa pożniwna ma również na celu pobudzenie nasion chwastów do kiełkowania i wschodów, a następnie ich zniszczenie.
Ważnym aspektem w prawidłowym przygotowaniu stanowiska pod uprawę rzepaku ozimego jest właściwie przeprowadzona orka siewna, której zadaniem jest pokruszenie, wymieszanie oraz spulchnienie warstwy ornej. Obecnie w związku z brakiem odpowiedniej ilości czasu pomiędzy zabiegami orka siewna wykonywana jest kilka dni przed siewem roślin. Zalecany stosunek szerokości do głębokości skiby powinien wynosić 1:1, a głębokość orki powinna zawierać się w granicach od 20 do 25 cm.
Uprawa przedsiewna rozpoczyna się po zastosowaniu nawozów mineralnych. Należy zadbać o odpowiednie uwilgotnienie gleby, stąd też wierzchnia warstwa powinna być odpowiednio zagęszczona, co przyczynia się do właściwego podsiąkania wody.
Nawożenie przedsiewne
Rzepak ozimy charakteryzuje się dużymi potrzebami pokarmowymi. Zadaniem nawożenia przedsiewnego jest umożliwienie roślinie zbudowania przed zimą odpowiednio dużej i dobrze odżywionej rozety, jak również dostarczenie do gleby takich ilości fosforu, potasu i magnezu, aby nie ograniczały one plonu rzepaku nie tylko w okresie wegetacji jesiennej, ale również na wiosnę.
Nawożenie fosforowo-potasowe powinno doprowadzić zasobność gleby w przyswajalne formy tych składników pokarmowych do co najmniej górnego zakresu poziomu średniego. Przy podwyższonej zasobności w składniki pokarmowe, w celu uzyskania plonu nasion rzepaku na poziomie 4 – 5 ton z ha, zalecane jest nawożenie w przedziale od 140 do 180 kg K2O/ha i od 80 do 110 kg P2O5/ha. Nawożenie rzepaku ozimego potasem można podzielić na dwie dawki, z których pierwszą w ilości około 1/2 – 3/4 stosuje się przedsiewne, a 1/2 – 1/4 późną jesienią, względnie wczesną wiosną.
Dla gleb charakteryzujących się niską zasobnością w składniki pokarmowe nawożenie mineralne powinno być zwiększone o około 25 – 50% w odniesieniu do potrzeb rośliny. W przypadku uprawy rzepaku ozimego na glebie lekkiej powinna być ona doprowadzona do zasobności na poziomie klasy wysokiej.
Przed siewem rzepaku ozimego zasobność gleby w fosfor powinna mieścić się przynajmniej w przedziale od 14 do 15 mg P2O5/100 g gleby (górny zakres zasobności średniej), a najlepiej aby była wysoka na poziomie około 18 mg P2O5/100 g gleby. Przy takiej zasobności gleby można w znacznym stopniu ograniczyć nawożenie mineralne fosforem. Z kolei w przypadku uprawy rzepaku na glebach o niskiej zasobności w magnez nawożenie jesienne tym składnikiem pokarmowym powinno być traktowane jako podstawowe, które należy wykonać przed siewem lub po wschodach rzepaku.
Dobrze przygotowane stanowisko
Właściwie przygotowane stanowisko pod uprawę rzepaku ozimego warunkuje wykorzystanie potencjału plonotwórczego roślin, dzięki czemu nie dochodzi do zakłócenia procesu pojawiania się zawiązków łuszczyn, który ma miejsce gdy rzepak wytworzy siedem liści. Plonowanie rzepaku ozimego oraz parametry jakościowe uzyskanych nasion zależą w znacznym stopniu od zastosowanej technologii uprawy, w tym między innymi od gatunku rośliny przedplonowej czy zastosowanego nawożenia, którego dobrą skuteczność można uzyskać tylko w warunkach uregulowanego odczynu i odpowiedniej struktury gleby oraz na glebach zasobnych w materię organiczną.
Artykuł ukazał się w czerwcowym wydaniu Wiadomości Rolniczych Polska
