Potrzeby pokarmowe zwierząt zależą m.in. od rasy, płci, wieku, masy ciała, stanu fizjologicznego oraz kierunku użytkowania. Zmieniają się pod wpływem pracy hodowlanej, która zmierza do zwiększenia produkcyjności oraz lepszego wykorzystania paszy. Warunkiem powodzenia produkcji zwierzęcej jest optymalne pokrycie zapotrzebowania zwierząt, co jest osiągalne przy dobrej znajomości potrzeb oraz wartości pokarmowej stosowanych pasz.
Komponenty pasz różnią się zawartością składników pokarmowych, ich strawnością, koncentracją energii, jakością białka oraz zdolnością do zaspokajania potrzeb zwierząt. Skład chemiczny oraz wartość pokarmowa pasz są ściśle uzależnione od wielu czynników i zmienia się w szerokich granicach, szczególnie w przypadku pasz pochodzenia roślinnego. Przystępując do wykonania mieszanki paszowej z posiadanych komponentów, warto określić skład chemiczny tych ostatnich. Można to zrobić w oparciu o tabele składu chemicznego i wartości pokarmowych lub lepiej pobrać próbki i oddać je do analizy w akredytowanym laboratorium. Pierwszy sposób jest wygodny, szybki i tani. Obarczony jest jednak dużym błędem. Oznaczenie składu chemicznego pasz pozwala na zwiększenie dokładności oceny ich wartości pokarmowej, a dzięki temu na poprawę wyników żywienia oraz oszczędniejsze zużycie pasz.
Analiza podstawowa
Zawartość wody, czyli suchą masę oznacza się metodami wagowymi, destylacyjnymi, w bliskiej podczerwieni (NIR), pomiaru oporności elektrycznej oraz chromatograficznie. Powszechnie stosowana metoda wagowa polega na suszeniu próbki w temperaturze 105°C w ciągu 3–5 godzin, do stałej masy. W warunkach polowych (na fermie) można określać zawartość suchej masy za pomocą kuchenki mikrofalowej. W celu oznaczenia białka należy oznaczyć zawartość azotu. Pasza zostaje poddana mineralizacji, a następnie określany jest poziom amoniaku uwalnianego z mineralizatu. Ponieważ azot w białku tkanek zwierzęcych stanowi około 16%, ilość stwierdzonego azotu pomnożona przez współczynnik 6,25 oznacza zawartość białka ogólnego.
Tłuszcz sur. w analizie podstawowej pasz obejmuje substancje chemiczne rozpuszczalne w eterze. Analiza jego zawartości jest przeprowadzana metodą wagową i polega na ciągłej ekstrakcji badanej próbki w rozpuszczalniku organicznym. Zawartość tłuszczu sur. w próbce wylicza się z różnicy masy próbki przed i po analizie. Włókno sur. w paszy oznaczane jest wagowo jako pozostałość po gorącej hydrolizie w 5-procentowym kwasie siarkowym, a następnie w 5-procentowym ługu sodowym i przemyciu acetonem. Włókno sur. składa się z celulozy i zasadowo nierozpuszczalnej ligniny. Oznaczanie zawartości popiołu sur. polega na mineralizacji próbki w temp. 550–600°C. W skład popiołu sur. wchodzą składniki mineralne paszy oraz naturalne i wtórne zanieczyszczenia krzemionką. Związki bezazotowe wyciągowe paszy wyliczane są z różnicy między zawartością masy organicznej a sumą białka ogólnego, tłuszczu sur. oraz włókna sur. Składają się na nie cukry proste, dwucukry, skrobia oraz hemiceluloza.
Analizy szczegółowe
Poza analizą podstawową, w próbkach pasz dokonywane są analizy składników mineralnych, witamin, substancji antyodżywczych i aminokwasów. Analizę składu mineralnego wykonuje się najczęściej metodą atomowej spektrometrii absorpcyjnej (AAS).
Analizy zawartości witamin i substancji antyodżywczych wykonuje się metodami chromatografii cienkowarstwowej (TLC) lub częściej wysokociśnieniowej chromatografii cieczowej (HPLC), opierając się na wzorcach poszczególnych substancji. Coraz częściej wykonuje się również analizę składu aminokwasowego pasz. Służą do tego specjalne analizatory. Możliwe jest również oznaczanie aminokwasów techniką chromatografii cieczowej z zastosowaniem odpowiednich kolumn rozdzielczych.
Wartość energetyczna
Określa się ją za pomocą metod fizycznych, chemicznych lub najczęściej na podstawie zawartości składników pokarmowych wcześniej oznaczonych w paszy. Wszystkie metody obarczone są pewnym błędem, jednak najdokładniejszy wynik uzyskuje się podczas bezpośredniego spalenia paszy w bombie kalorymetrycznej. W tym celu spala się próbkę w atmosferze tlenu pod ciśnieniem 20–30 atmosfer w bombie kalorymetrycznej, zanurzonej w wodzie, w odizolowanym od otoczenia naczyniu kalorymetrycznym. Powstałe podczas spalania ciepło podgrzewa wodę, a wzrost temperatury umożliwia obliczenie zawartości energii brutto badanej paszy, wyrażanej w J/g lub kcal/g.
Podsumowanie
Analiza składu pasz stosowanych w gospodarstwie jest ważnym i koniecznym elementem żywienia zwierząt. Warto ją wykonywanć okresowo, gdyż pozwala ocenić i porównać jakość posiadanych pasz; ułatwia właściwe zbilansowanie dawek pokarmowych dla naszych zwierząt; pozwala na kontrolę zgodności wartości pokarmowych paszy z ilościami deklarowanymi przez producenta.
prof. dr hab. inż. Tadeusz Barowicz, Instytut Zootechniki – PIB w Krakowie
