Rolnicy powinni zwracać uwagę, jaki olej lub smar stosuje producent w maszynie lub ciągniku, które zamierzają nabyć. Takie informacje łatwo zdobyć, a dzięki temu rolnik nie popełni pomyłki przy samodzielnej wymianie olejów czy smarów po wygaśnięciu gwarancji na daną maszynę rolniczą czy ciągnik. Pamiętajmy też, że bardzo niebezpieczne dla środowiska naturalnego są wycieki z maszyn i ciągników. Dlatego dla maszyn wyeksploatowanych, które mają tę wadę, zaleca się stosowanie olejów i smarów biodegradowalnych, które są w większości rozkładane w środowisku przez mikroorganizmy.
Dominującą grupę smarów mydlanych stanowią te litowe, które mają uniwersalne zastosowanie w smarowaniu różnych urządzeń, ciągników i maszyn rolniczych. Cechuje je szeroki zakres temperatur stosowania: od –60 do +140ºC, długi okres żywotności, słaba przyczepność, dobre właściwości podczas dozowania i średnia odporność na wodę. Wśród nich należy wymienić np. Mobilux EP jako uniwersalny do stosowania w układach centralnego smarowania czy Lubriten EPX stosowany do smarowania zamkniętych przekładni walcowych, ślimakowych pracujących w zakresie od –20 do + 100ºC, czy grupy ŁT – głównie do smarowania łożysk tocznych i ślizgowych. Z kolei smary np. wapniowe mogą pracować w środowisku bardzo wilgotnym, mają bardzo dobre właściwości antykorozyjne, słabą przyczepność do części metalowych, ale zakres temperatur poniżej 100ºC.
Do smarów dodaje się substancje uszlachetniające, które poprawiają ich właściwości. Odrębną grupę dodatków stanowią sproszkowane substancje, dzięki którym następuje zmniejszenie siły tarcia oraz zwiększenie odporności na obciążenia i zatarcie. Takim dodatkiem jest m.in.; grafit, który przywiera do powierzchni metalu pod wpływem tarcia. W związku z tym, smary grafitowe stosowane są do smarowania resorów, czy otwartych przekładni zębatych. Bardzo dobrym dodatkiem do smarów jest dwusiarczek molibdenu, który pozwala obniżyć współczynnik tarcia oraz poprawić smarowanie łożysk wolnoobrotowych, takich jak m.in. Litomos EP i Moliterm 23.
Ważną grupę środków smarowych stanowią oleje. Należą do nich oleje przekładniowe, które charakteryzują się dużą przyczepnością do smarowanych powierzchni. Stosowane są głównie do smarowania przekładni kół zębatych, m. in; skrzyń przekładniowych, mechanizmów różnicowych, osi, łożysk, sprzęgieł itp.
W zależności od stawianych olejom przekładniowym wymagań i ich warunków pracy, mogą one zawierać dodatki przeciwzużyciowe, przeciwzatarciowe, modyfikatory tarcia, inhibitory utlenienia, przeciwrdzewne, przeciwkorozyjne, depresatory, przeciwpienne.
Temperatura pracy olejów przekładniowych jest niższa niż silnikowych. Ich zadaniem jest utrzymanie trwałego filmu smarownego na współpracujących powierzchniach nawet w przenoszeniu znacznych obciążeń mechanicznych, jakie występują m.in. w maszynach rolniczych. Oleje przekładniowe są klasyfikowane w/g lepkości i jakości. Lepkość oleju decyduje o jego właściwościach smarnych. Ponieważ olej musi często pracować w bardzo różnych temperaturach: od ujemnych do przekraczających 100ºC, jego lepkość ulega bardzo dużym zmianom.
Lepkość olejów przekładniowych oznaczana jest według klasyfikacji SAE. Ustalane przez SAE normy dotyczące lepkości są powszechnie stosowane. Najpowszechniejszą klasyfikację jakościową jest dla olejów przekładniowych klasyfikacja API (klasy: GL−1, GL−2, GL−3, GL−4, GL−5, GL−6).
Dobór oleju i jego lepkości zależy od warunków pracy, t.j. obciążenie, prędkość obrotowa, temperatura, rodzaj otoczenia. Wysokiej jakości olejów smarnych wymagają nowoczesne konstrukcje ciągników i kombajnów, takie, jak m.in. John Deere, New Holland, czy Claas. Do nich należy stosować oleje np. typu UTTO – Titan Hydra J20C firmy Fuchs – najnowszej generacji, bogate w dodatki uszlachetniające, przeznaczone do układów przekładniowo–hydraulicznych.
Oleje i smary powinny być utrzymywane w czystości!
Nie należy stosować olejów i smarów po upływie terminu ich ważności lub przechowywanych w nieodpowiednich warunkach. Kupując nowy olej lub smar, należy dokładnie przestudiować zawartość etykiety. W przypadku łożysk maszyn rolniczych, które pracują w warunkach silnego zapylenia, smar należy wymieniać częściej, aby zapewnić ochronę przed dostępem kurzu do wnętrza smarowanego węzła. Dobry smar powinien się charakteryzować jednolitą konsystencją.
Również bardzo ważnym elementem jest dawka i częstotliwość stosowania smaru do łożyska tocznego. W tym przypadku trzeba stosować się do zasady: mało ale często. A im wyższa prędkość obrotowa wału, tym mniejsza ilość smaru.
Dr inż. Piotr Grudnik
