Wobec wysokich cen nawozów, paliw i śor, poszukujemy alternatywnych roślin, wymagających mniejszych nakładów, a gwarantujących zbyt i opłacalne ceny. Polecić można słonecznik oleisty, dajmy kilka cennych wskazówek rolnikom chcącym podjąć się jego uprawy.
Głównym atutem słonecznika są niewielkie wymagania glebowe (klasy bonitacyjne od IIIa do V) i nakłady na nawozy oraz śor, a także duża tolerancja na okresowe susze. Pod tym względem jest bezkonkurencyjny, w stosunku do innych roślin uprawnych. Należy to tłumaczyć dobrym rozwojem korzeni oraz grubą, omszoną skórką liści, łodyg i koszyczków, co utrudnia transpirację. Najwięcej wody potrzebuje w okresie kiełkowania i wschodów, a zwłaszcza podczas kwitnienia.
Wybór stanowiska do uprawy
Roślina ta – z niemiecka Sonnenblumen, czyli kwiat słońca, ma skierowane kwiatostany (koszyczki), na południową stronę. Ze względu na duże wymagania świetlne, powinien być uprawiany na stokach południowych, bądź płaskim terenie, mniej przydatne są stoki północne i wschodnie oraz tereny zacienione. Niewskazane jest też zakładanie plantacji w pobliżu lasów, zakrzaczeń, a nawet pojedynczych drzew, gdzie dobre warunki do koczowania i żerowania znajdują ptaki. W celu zmniejszenia tego typu strat, plantacje powinny być duże, co najmniej 10-15 ha.
Wprawdzie słonecznik toleruje słabsze gleby, ale odwdzięczy się wyższymi plonami za nieco lepsze, zwłaszcza w słabszych stanowiskach. Za optymalny można uznać odczyn lekko-kwaśny (gleby lżejsze), bądź obojętny (zwięźlejsze), a więc pH od 5,6 do 7. Najlepszym przedplonem dla słonecznika są okopowe uprawiane na oborniku. Gorsze stanowisko pozostawiają zboża, choć można je poprawić, przyorując poplon ścierniskowy. Na słabszych glebach i stanowiskach można dać niewielką dawkę obornika. Rolę przed zasiewem należy przygotować starannie (jak pod okopowe), wzruszając wierzchnią warstwę gleby do. 5 cm lub głębiej, jeśli wykazuje oznaki zbitości.
Jak nawozić słonecznik
Słonecznik oleisty w porównaniu z innymi roślinami ma niewielkie wymagania pokarmowe. Jest rośliną potasolubną, zaś z mikroelementów potrzebuje większych ilości boru. Poza tym szczególną uwagę należy zwrócić na azot, jego dawki nie powinny przekraczać 60 kg/ha N. W dobrych stanowiskach (po okopowych na oborniku lub strączkowych), a także na lepszych glebach, dawkę tę należy istotnie zmniejszyć lub z niej zrezygnować. Widoczne na roślinach niedobory N można korygować w trakcie wegetacji, stosując dolistnie mocznik w stężeniu do 7 proc., z dodatkiem boru.
Nadmiar azotu przedłuża wegetację i dojrzewanie niełupek, poza tym powoduje wybujałość roślin, co może grozić wyleganiem korzeniowym. Sprzyja też porażeniu roślin przez choroby grzybowe – zgniliznę twardzikową i szarą pleśń. Dawki PK i Mg powinny być ustalane na podstawie zasobności gleby. Przeciętnie zaleca się do 60 kg P2O5, 120 kg K2O, 40 kg MgO i 30 kg/ha S. Niektóre z nich, a także azot można wysiać rzędowo (jak pod kukurydzę), umieszczając je na głębokości 5 cm pod nasionami, w trakcie ich wysiewu, zmniejszając wówczas dawki składników, nawet o 40 proc.
Termin siewu i obsada
Wysiewany jest zwykle w trzeciej dekadzie kwietnia i nie później (tylko wczesne odmiany) niż w pierwszych dniach maja, w zależności od rejonu kraju i przebiegu pogody. Gleba na głębokości siewu (ok. 5 cm) powinna być ogrzana do temperatury 8°C, a więc podobnie jak przy wysiewie kukurydzy, bądź sadzeniu ziemniaków. Przed siewem nasiona powinny być zaprawione przeciwko chorobom.
W celu uzyskania zadowalających plonów (2-3,5 t/ha) niezbędna jest odpowiednia obsada roślin, tj. 60-75 tys. na 1 ha, czyli 12-15 na 2 m2. By ją uzyskać, słonecznik należy siać gęściej, w ilości 70–85 tys. nasion, licząc się z 10-20 proc. ubytkiem roślin w okresie wschodów lub później. Niełupki należy wysiać siewnikiem punktowym w rozstawie międzyrzędzi 60-75 cm, zaś w rzędzie co 20-25 cm, na głębokość 3-5 cm, w zależności od zwięzłości gleby i jej wilgotności.
Ochrona i zbiór
Wschody roślin w zależności od temperatury i wilgotności gleby następują po 10-15 dniach. W tym okresie wyrastają masowo chwasty, które można zwalczać mechanicznie lub/oraz herbicydami. Walkę chemiczną z chwastami i chorobami najlepiej przekonsultować z przedstawicielem firmy kontraktującej lub oferującej materiał siewny.
Niełupki po omłocie mogą zawierać zbyt dużo wody, wtedy konieczne jest ich dosuszenie do 8-10 proc. wilgotności. Po zbiorze rozdrobnioną słomę należy przyorać na głębokość 10-15 cm. Wnosi się w tej postaci duże ilości substancji organicznej, zaś po jej mineralizacji składniki mineralne, zwłaszcza potas. Słonecznik pozostawia bardzo dobre stanowisko dla roślin jarych. Można go traktować jako „łamacz” płodozmianów zbóż, w tym kukurydzy.
Oferta nasion
Firmy hodowlane (Agro Yomuis, Euralis, KWS, Limagrain, Bayer, Pionier, RAGT, Saatbau, Saaten-Union i Syngenta) oferują kilkadziesiąt odmian słonecznika oleistego o zróżnicowanej wczesności i właściwościach, a więc jest z czego wybierać. Oferowane są odmiany populacyjne i heterozyjne (mieszańcowe). Te ostatnie należy corocznie odnawiać.
Słonecznik pod względem powierzchni uprawy jednorocznych roślin oleistych (po soi i rzepaku), zajmuje trzecie miejsce w świecie. Ponad połowa zasiewów słonecznika znajduje się w Europie, głównie w Rosji, na Ukrainie i krajach bałkańskich. W Polsce jego uprawa jest marginalna, choć z tendencją wzrostową (obecnie ponad 20 tys. ha). Uprawiany jest w całym kraju, najwięcej w woj. dolnośląskim, lubuskim i podkarpackim. Owoce słonecznika (niełupki) zawierają przeciętnie 40 proc. oleju, bogatego w cenny pod względem spożywczym kwas linolowy. Po ich odłuszczeniu i pozyskaniu oleju, pozostaje śruta poekstrakcyjna, zawierająca znaczne ilości (do 40 proc.) wartościowego białka. Stanowi ona cenny składnik mieszanek pasz treściwych.
