Skrzypionki zbożowe – szkodniki zbóż

Jednymi z najważniejszych szkodników zbóż o znaczeniu ekonomicznym są skrzypionki. W Polsce występują dwa gatunki skrzypionek należące do rodziny stonkowatych: skrzypionka zbożowa (Oulema melanopa L.) i skrzypionka błękitek (Oulema cyanella Voet.). N

Do niedawna liczebność skrzypionek była bardzo mała, nie powodując większych szkód gospodarczych, dopiero w ostatnich latach nasilenie występowania wzrosło na terenie całej Polski. Z dotychczasowych obserwacji wynika, że w rejonie Polski środkowej i północnej dominującym gatunkiem jest skrzypionka zbożowa, mniej licznie występuje skrzypionka błękitek. Natomiast w rejonie Polski południowo-wschodniej przeważa skrzypionka błękitek. Chrząszcze obydwu gatunków skrzypionek mają ciało wydłużone, różnią się jednak wyglądem, a larwy miejscem przepoczwarczenia. Zasadnicze różnice w biologii obu gatunków dotyczą miejsca przepoczwarczenia się larw.

Biologia chrząszczy
Są to owady o wydłużonym, metalicznie błyszczącym, zielonkawym lub niebieskim ciele, czułki mają długie, nitkowate. Zimują chrząszcze w ściółce i korzeniowych częściach roślin. Postacie dorosłe wiosną prowadzą żer uzupełniający na liściach zbóż i traw. W maju i czerwcu w miejscach żerowania składają jaja. Larwy są brunatno-żółte z czarną głową i trzema parami silnych odnóży, o ciele wysklepionym, pokrytym wyrzucanymi na wierzch odchodami. Larwy odżywiają się miękiszem, zdrapując go wzdłuż nerwów liści. Prowadzi to do powstawania białych plam i podłużnych dziurek na liściach, u roślin młodych występuje nadmierne krzewienie. Chrząszcze pojawiają się w lipcu, żyją do jesieni żerując na zbożach i trawach. Skrzypionki mogą przenosić wirusy.

<b.Ulubione miejsca żeru
Chrząszcze skrzypionek najchętniej żerują na najmłodszych częściach roślin żywicielskich. Jeżeli w strukturze zasiewów jest pełny udział zbóż ozimych i jarych, to najwcześniej wylęgłe chrząszcze rozpoczynają żerowanie na życie ozimym, ale w bardzo małym stopniu składają tam jaja. Na składanie jaj przenoszą się na pozostałe zboża ozime i jare. Proces żerowania i składania jaj jest rozciągnięty w czasie i może trwać 2-3 tygodnie, w zależności od panujących warunków atmosferycznych. Ciepła i słoneczna pogoda ma duży wpływ na liczbę składanych jaj. Podczas sprzyjających warunkach atmosferycznych jedna samica może złożyć 200-300 jaj. Wylęgłe larwy najczęściej przed kłoszeniem zbóż, po bardzo krótkim 2-4-dniowym żerowaniu na dolnych liściach, wędrują do wyżej położonych młodszych liści, aby na nich kontynuować żer. Zdarza się, że późnej wychodzące chrząszcze składają jaja także na liściach flagowych i podflagowych. Często na tych liściach można spotkać wylęgłe pierwsze larwy z dolnych liści, chrząszcze i jaja.
Do szkodliwych dla zbóż skrzypionek należą dwa gatunki: skrzypionka zbożowa i skrzypionka błękitek.
Chrząszcze obydwu gatunków mają pokrój ciała wydłużony, różnią się jednak wyglądem, a larwy miejscem przepoczwarczenia. Zasadnicze różnice w biologii obu gatunków dotyczą miejsca przepoczwarczenia się larw.

Jak je odróżnić?
Chrząszcze skrzypionki zbożowej – mają 4-5 mm długości. Pokrywy skrzydeł są z podłużnie lekko punktowanymi dołkami o barwie niebiesko-zielonej z metalicznym połyskiem. Przedplecze i nogi czerwono-rdzawe, a stopy czarne. Przepoczwarczenie larw następuje w kokonach poczwarkowych w glebie.

Chrząszcze skrzypionki błękitek – są nieco mniejsze, osiągają 3,5-4 mm długości o ciemno granatowej barwie pokryw skrzydłowych. Przedplecze i nogi mają czarne. Przepoczwarczenie larw następuje w widocznych, piankowatych, białawych kokonach umieszczonych na różnych częściach roślin, tj. pochwach liściowych, górnej powierzchni liści, kłosach, rzadziej na dokłosiu lub źdźble poniżej liścia flagowego.

Jaja – długości ok. 1 mm są kształtu walcowatego, na obu końcach tępo zaokrąglone, w kolorze miodowo-żółtym. Składane są przez samice chrząszczy najczęściej pojedynczo lub w złożach po dwie – trzy sztuki wzdłuż nerwów liści w pobliżu ich nasady, bądź w środku blaszki liściowej głównie po ich zewnętrznej stronie.

Larwy – bezpośrednio po wylęgu wyglądają jak brudne, wodniste kulki. Młode larwy skrzypionek wyglądem przypominają małe ślimaczki, są miękkie, wrzecionowate, o górnej stronie ciała uwypuklonej, dolnej – spłaszczonej. Głowa jest kulista, czarna. Larwy są koloru brunatno-żółtego. Otwór odbytowy larw znajduje się na górnej stronie ostatniego segmentu odwłoka, dlatego odchody wyrzucane są na stronę grzbietową. Całe ciało larw pokryte jest lepkim śluzem i kałem. Poruszające się larwy pozostawiają część śluzowatej wydzieliny na powierzchni liści.

Czas na żer
W zależności od przebiegu wiosennych warunków atmosferycznych, gdy średnia dzienna temperatura powietrza przez 2-3 dni przekracza 10^oC, chrząszcze opuszczają leże zimowe. Następuje to w I i II dekadzie kwietnia i częściowo w I połowie I dekady maja. Przy sprzyjających warunkach w III dekadzie kwietnia i I dekadzie maja następuje żer regeneracyjny i kopulacja chrząszczy. Już w I i II dekadzie maja dojrzałe samice skrzypionek składają intensywnie jaja na najmłodszych liściach zbóż będących w określonej fazie rozwojowej. Po złożeniu jaj chrząszcze skrzypionek zazwyczaj giną. Larwy wylęgają się w II i III dekadzie maja i I połowie I dekady czerwca. Szczyt wylęgu jest płynny, zależny od wielu wspomnianych czynników i waha się 7-10 dni i więcej. Jeżeli w II i III dekadzie maja wystąpi nawet krótki ulewny deszcz, to przyczynić się on może zdecydowanie do obniżenia liczebności przyszłych populacji, ponieważ jaja i wylęgające się larwy zostają zmyte z powierzchni liści.

Nieszkodliwy żer chrząszczy<br<Żer chrząszczy – obydwu gatunków skrzypionek jest odmienny od żeru larw i nie ma większego znaczenia, ponieważ odbywa się wiosną na liściach roślin w stadium rozwojowym krzewienia i strzelania w źdźbło, a więc na liściach niemających istotnego wpływu na plon ziarna. Jest on z reguły mało intensywny, a uszkodzenia mają postać wielu wąskich, pojedynczo rozłożonych i podłużnych, często łączących się ze sobą otworków (na wylot) wzdłuż nerwów liścia.

Groźny żer larw
Żer larw – obydwu gatunków w warunkach masowego wystąpienia posiada duże znaczenie gospodarcze. Powoduje uszkodzenie aparatu asymilacyjnego liści – przede wszystkim flagowych i podflagowych, mających decydujący wpływ na tworzenie plonu i suchej masy ziarna. Żerujące larwy nie przegryzają liścia na wylot, lecz uszkadzają górną skórkę i tkankę miękiszową. Pozostająca dolna skórka zasycha i bieleje.

Skrzypionki w zbożach należy zwalczać aktualnie zarejestrowanymi w Polsce insektycydami (tab. 1). Ograniczeniu liczebności skrzypionek sprzyjają zabiegi agrotechniczne, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych oraz zrównoważone nawożenie.

Tabela 1. Insektycydy zarejestrowane do zwalczania skrzypionek zbożowych.