Szacuje się, iż ok. 60% naszych gleb jest ubogich w siarkę (S), zwłaszcza w rejonach odległych od większych ośrodków przemysłowych i miejskich, skąd dawniej przedostawała się na nasze pola w dużych ilościach z zanieczyszczeniami gazowymi w wyniku spalania zasiarczonego węgla. Niedobór siarki w glebie i roślinach spotykany jest najczęściej: w gospodarstwach uzyskujących wysokie plony rzepaku i innych roślin, poza tym na glebach lekkich, piaszczystych, łatwo przepuszczalnych, o słabym kapilarnym podsiąku oraz ubogich w związki próchniczne (bogate źródło S).
Siarka jest niezbędna w gospodarce azotowej roślin
Siarka wchodzi w skład białek, a ściślej aminokwasów siarkowych (metioniny, cystyny i cysteiny), decydujących o zawartości i wartości biologicznej białka. Jej niedobór skutkuje tworzeniem niepełnowartościowych białek oraz wzrostem nieprzetworzonych w roślinie azotanów. Siarka „współpracuje” bowiem z azotem w tworzeniu plonu i biologicznym wykorzystaniu przez rośliny tego składnika. W wyniku jej niedoboru zakłócona jest gospodarka azotowa roślin, dlatego przy układaniu dawek, ważne są właściwe proporcje między tymi składnikami. Przy dużym niedoborze siarki, nawet do 50% pobranego azotu nie przetwarza się w pełnowartościowe białko i plon, co skutkuje ewidentną stratą finansową. Dzięki siarce sprawniej przebiega także tworzenie witamin: B1 (tiaminy) i H (biotyny), a także ligniny, która wzmacnia tkankę mechaniczną roślin, przeciwdziałając wyleganiu. Dobre zaopatrzenie roślin w siarkę zwiększa też odporność roślin na choroby. Jej wnoszenie na część nadziemną roślin w wyniku dokarmiania dolistnego ogranicza rozwój patogenów chorób grzybowych, zwłaszcza mączniaka właściwego.
Wymagania roślin względem siarki są zróżnicowane
Przyjmuje się, iż orientacyjne dawki siarki (S) powinny być zależne od wnoszonej dawki azotu (N), pod siarkolubny rzepak – przeciętnie 1/4 dawki N, zaś pod zboża o połowę mniej, czyli 1/8 dawki azotu (najmniej pod żyto i owies, najwięcej pod pszenicę). Dawkę siarki można też ustalać na podstawie przewidywanych plonów – pod rzepak 12–14 kg S/t nasion, pod pszenicę 4 kg S/t ziarna, zaś pod jęczmień i pszenżyto 3,5 kg S/t ziarna. Pod zboża ozime, zwłaszcza intensywnie nawożoną azotem pszenicę, celowe jest zatem wiosenne wniesienie siarki (doglebowo i dolistnie) w ilości 20–30 kg S/ha. Wiosną pod rzepak ozimy należałoby wnieść dwukrotnie większe dawki tego składnika. Pod względem wymagań roślin w stosunku do siarki można je podzielić na trzy grupy:
- o dużym zapotrzebowaniu, pobierające ponad 50 kg S z 1 ha. Należą do nich rośliny z rodziny kapustowatych (wszystkie gatunki kapust, rzepak, gorczyce, kalafior, brokuł, kalarepa, rzodkiew, jarmuż) i liliowatych (czosnek, cebula, por);
- o średnim zapotrzebowaniu, pobierające od 25 do 50 kg S. Są torośliny z rodziny bobowatych (lucerny, koniczyny, strączkowe) oraz burak i kukurydza;
- o małym zapotrzebowaniu – od 15 do 25 kg S z 1 ha. Należą do nich trawy łąkowe, zboża i ziemniaki, a także drzewa i krzewy owocowe.
Podane rozbieżne wartości w poszczególnych grupach roślin wynikają z osiąganych plonów. Niemniej należy mieć na uwadze fakt, iż rośliny wykazują skłonność do luksusowego pobierania tego składnika z gleby, czyli ponad potrzeby pokarmowe. Dlatego siarka nie powinna być stosowana w nadmiarze, gdyż może niekorzystnie oddziaływać na rośliny, jak też glebę, powodując jej zakwaszenie i degradację (rozmywanie gruzełków). Oddziałuje też antagonistycznie w stosunku do molibdenu, który odpowiada m.in. za przemiany azotanów w roślinach, a więc podobnie jak siarka. Stąd dawka siarki pod rzepak nie powinna przekraczać 50–70 kg/ha S (zależnie od wysokości plonów i zasobności gleby), z czego 75% w okresie wiosennym. Ważny jest też, jak wcześniej wspomniano, stosunek S : N, który powinien się kształtować w zakresie 1/4 dawki N. Znaczne ilości siarki można dostarczyć roślinom przez dokarmianie dolistne, nie zachodzi wówczas ujemny efekt zakwaszania gleb i antagonizm z molibdenem.
Objawy niedoboru siarki na roślinach
Podaje się najczęściej na przykładzie rzepaku. W odróżnieniu od innych makroelementów jej niedobór uwidacznia się na młodszych liściach, początkowo w postaci chlorozy (żółtych przejaśnień) brzegów, a następnie całej blaszki liściowej, z charakterystyczną zieloną barwą nerwów. Liście są mniejsze, wyprostowane, sztywne i kruche. Podczas wzrostu łodygi, najmłodsze liście zwiją się do środka, przybierając łyżeczkowaty kształt o marmurkowatej barwie, co może być mylone z niedoborem azotu, który objawia się w pierwszej kolejności na starszych liściach. Błędna diagnoza i związany z tym wzrost dawek N, tylko pogłębia ten kryzys. W okresie kwitnienia uwagę zwraca niewielka liczba zawiązanych kwiatów, których płatki przybierają bladożółty lub białawy kolor i są gorzej oblatywane przez owady zapylające. Następstwem tego jest redukcja łuszczyn oraz zawiązanych nasion. Nie zawsze jednak objawy te występują w tak drastycznej formie, często nie są widoczne bądź objawiają się mniej wyraźnie.
Obornik zawiera zaledwie 0,08% S, czyli w przeciętnej dawce 35 t/ha tego nawozu dostarcza się do gleby zaledwie 28 kg S, z czego rośliny wykorzystają w pierwszym roku 20–30%, podobne ilości w następnych dwóch latach, reszta jest tracona, głównie w wyniku wymywania. Większe ilości siarki (0,22% S) zawiera pomiot ptasi, który z kolei zalecany jest w mniejszych dawkach (do 15 t/ha). Stąd siarka powinna być dostarczana roślinom, głównie w postaci nawozów mineralnych, zarówno doglebowo, jak też dolistnie. Pod ozime formy zbóż i rzepaku powinna być stosowana głównie wiosną, bądź z podziałem na dawkę jesienną (przeciętnie 25% ogólnej ilości) i wiosenną (75%).
Siarka jako składnik pokarmowy, pobierana jest przez system korzeniowy roślin z gleby w postaci anionu siarczanowego – SO4. W tej przyswajalnej przez rośliny formie, występuje zarówno w nawozach doglebowych (kizerycie, siarczanie magnezu i nawozie MagSul), jak też dolistnych (jedno- i siedmiowodnym siarczanie magnezu), a także w wielu nawozach wieloskładnikowych. Siarczan jednowodny (ociepla podczas rozpuszczania roztwór cieczy roboczej) zawiera: 23% MgO i 18,4% S, podczas gdy siedmiowodny: 16% MgO i 12,8% S. Zaleca się je stosować w stężeniu odpowiednio: do 3 i 5%, czyli jednorazowo do 9 lub 15 kg/ha tych nawozów, rozpuszczonych w 200–300 l wody. Przy 2–3 opryskach w okresie wegetacji roślin, można wnieść w tej formie wprawdzie niewielkie, ale niekiedy znaczące dla plonu, ilości magnezu i siarki.
