Selen i witamina E odgrywają istotną rolę w procesach ochrony narządów zwierzęcia przed szkodliwym działaniem wolnych rodników. Zasługują na szczególną uwagę, szczególnie w przypadku żywienia krów mlecznych.
Selen i witamina E w organizmie bydła pełnią podobną rolę. Działają synergistycznie lub wzajemnie się uzupełniają. Właściwa podaż tych związków w dawce pokarmowej korzystnie wpływa na płodność i produkcyjność bydła mlecznego. Związki te posiadają właściwości immunomodulujące oraz wspomagają reakcję organizmu w przebiegu chorób zakaźnych, szczególnie układu oddechowego, a także korzystnie oddziałują na kształtowanie się miejscowej odporności wymienia lub macicy.
Witamina E i selen chronią narządy organizmu zwierzęcia przed szkodliwym działaniem wolnych rodników. Łączne działanie obu czynników skutkuje lepszymi efektami. Wspólnie chronią błony takich organów komórkowych, jak mitochondria, mikrosomy czy cytochromy przed utlenianiem lipidów oraz zapewniają zwierzęciu normalny wzrost i płodność. Doświadczalnie wykazano, że łączne podawanie witaminy E oraz selenu powoduje u bydła działanie immunostymulujące. Selen wraz z witaminą E poprawiają zdolność neutrofili do unieszkodliwiania patogenów odpowiedzialnych za występowanie zapalenia gruczołu mlekowego – „mastitis”.
Na szczególną uwagę zasługuje podawanie krowom (w iniekcji w okresie przedporodowym na ok. 14 dni przed porodem) 50 mg selenu wraz z 700 mg witaminy E celem zapobieżenia zatrzymania łożyska. Często bowiem zdarza się, że krowy w okresie okołoporodowym wykazują brak apetytu, co powoduje niskie pobranie witaminy E oraz selenu wraz z paszą.
Selen jest uznawany jest za antykancerogenów w grupie substancji niezbędnych do kontroli procesu tworzenia substancji wolnorodnikowych w organizmie. Substancjami niezbędnymi do wiązania wolnych rodników są także α-tokoferol (witamina E) oraz β-karoten (prowitamina A). Sądzi się, że w organizmie wszystkie te substancje tworzą razem pewien potencjał oksydoredukcyjny, zdolny do ochrony wrażliwych struktur komórkowych organizmu zwierzęcego przed szkodliwym oddziaływaniem wolnych rodników.
Dla krów mlecznych w okresie laktacji dobowe zapotrzebowanie na selen wynosi 0,3-0,5 mg/kg s.m. paszy W przypadku bydła opasowego wystarczy 0,1 mg/kg s.m. dawki na dobę. Podstawowym źródłem zaopatrzenia w selen są pasze roślinne, szczególnie sporządzone z roślin krzyżowych i motylkowych. Trawy zawierają go mniej. Niedobór selenu u bydła może prowadzić do występowania biegunek, martwicy wątroby, zatrzymania łożyska, występowania stanów zapalnych błony śluzowej macicy, zaburzeń w inwolucji macicy, zaburzeń w funkcjonowaniu jajników i zwiększonej częstotliwości występowania torbieli, mniejszego wskaźnika zapłodnień, obumierania płodów, dystrofii mięśni, niskiej odporności na zakażenia oraz zwiększonej podatności na występowanie schorzeń gruczołu mlekowego, szczególnie mastitis.
Przyjmuje się, że poziom witaminy E w paszach objętościowych (z wyjątkiem zielonki) oraz treściwych jest niski i nie ma praktycznego znaczenia. Podaje się ją w mieszankach uzupełniających, witaminowych lub witaminowo-mineralnych. Krowy mleczne, w okresie przejściowym, tj. w ostatnich 3 tyg. cielności oraz w pierwszym miesiącu laktacji, powinny otrzymywać w paszy ok. 1 grama witaminy E. W przypadkach, kiedy w mleku występuje nadmierna liczba komórek somatycznych (powyżej 400 tys. w 1 ml) zaleca się podawanie krowom w dawce nawet 2-4 gramów witaminy. E/dzień. Stany hipowitaminozy w początkowych fazach są trudne do rozpoznania, natomiast ostre stany awitaminozy prowadzą do takich typowych klinicznych zaburzeń jak: zaburzenia płodności, zmiany w systemie nerwowym, krwionośnym i dystrofia mięśniowa. U buhajów deficyt witaminy E zaburza proces spermatogenezy, prowadzi do nieodwracalnych zmian w jądrach powodując całkowitą bezpłodność. Witamina E odgrywa istotną rolę w zapobieganiu schorzeń wymienia. Wykazano, że niedobory tej witaminy sprzyjają występowaniu mastitis. Z drugiej strony uzupełnianie dawek pokarmowych w witaminę E w okresie okołoporodowym ogranicza liczebność nowych infekcji, skraca długość okresu choroby i zmniejsza liczbę krów z klinicznym mastitis.
Istnieje szereg preparatów zawierających w swoim składzie zarówno selen jak i witaminę E. Na szczególną uwagę zasługują zawierające selen w formie organicznej.. Najczęściej jest to selenometionina, najefektywniejsza oraz bardzo dobrze przyswajalna przez zwierzęta postać selenu organicznego. Wykazano doświadczalnie, że istotnie zwiększa odporność zwierząt na stres np. spowodowany upałami, zmianami jakości paszy, przepędzaniem, transportem, itp.
prof. dr hab. inz. Tadeusz Barowicz
