Samotni rolnicy nie mogą liczyć na pomoc finansową państwa wobec szkód spowodowanych zjawiskami pogodowymi. Jest to sprzeczne z konstytucją, prawem UE i wyrokami Trybunału Sprawiedliwości UE, ustawowe zadania Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa nie są ograniczone do wspierania rodzin – podkreślił Rzecznik Praw Obywatelskich, który wystąpił w tej sprawie z interwencją do ministra rolnictwa i rozwoju wsi Czesława Siekierskiego.
Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają skargi dotyczące § 13zs rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 stycznia 2015 r. w sprawie szczegółowego zakresu i sposobów realizacji niektórych zadań Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (Dz. U. poz. 187 ze zm.; dalej: rozporządzenie o ARiMR). Na podstawie tego przepisu ARiMR odmawia rolnikom będącym osobami samotnymi przyznania pomocy finansowej w obliczu zagrożenia utraty płynności finansowej w związku z występującymi szkodami rolnymi spowodowanymi zjawiskami pogodowymi. Swoją odmowę Agencja uzasadnia wskazanym wyżej przepisem rozporządzenia ARiMR, z którego wynika, że pomoc finansowa jest przyznawana w celu wsparcia finansowego rodziny, której zagraża utrata płynności finansowej. Przez rodzinę należy rozumieć osoby pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujących i gospodarujących.
RPO podkreślił, że dyskryminacja samotnych rolników lamie konstytucję, prawo UE, prawo międzynarodowe, a ponadto jest sprzeczna z wyrokami Trybunału Sprawiedliwości UE. W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich praktyka odmowy przyznawania pomocy finansowej osobom samotnym narusza zasadę równości i zakaz dyskryminacji (art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji, art. 14 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz art. 21 ust. 1 Karty Praw Podstawowych UE).
We wcześniejszych wystąpieniach do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi dotyczących aplikacji suszowej w 2022 r. i 2023 r.1 Rzecznik Praw Obywatelskich wskazywał już na problem wykluczenia osób samotnych z programu wsparcia producentów rolnych poszkodowanych w wyniku suszy. W odpowiedzi z dnia 3 lutego 2023 r. Sekretarz Stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi nie odniósł się jednak do celowości rozróżnienia sytuacji rolników samotnych względem rolników żyjących w rodzinach w odniesieniu do udzielania publicznej pomocy finansowej.
Wykluczenie samotnych rolników z pomocy finansowej łamie konstytucję
W piśmie do ministra rolnictwa i rozwoju wsi RPO wskazał, że zasada równości oraz zakaz dyskryminacji znajdują podstawę w art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji RP. Istotą zasady równości jest równe traktowanie podmiotów znajdujących się w takiej samej sytuacji lub należących do tej samej kategorii (klasy podmiotów). Podmioty znajdujące się w podobnej sytuacji powinny być traktowane w sposób podobny, według jednakowej miary, bez zróżnicowań dyskryminujących i faworyzujących. Zakaz dyskryminacji oznacza z kolei różnicowanie jednostek ze względu na ich cechy indywidualne (osobowe). Wszelkie odstępstwa od zasady równego traktowania muszą mieć charakter wyjątkowy. Jeśli zatem dochodzi do odmiennego traktowania podmiotów znajdujących się w sytuacji podobnej, to trzeba uzasadnić, że wprowadzenie zróżnicowania było usprawiedliwione – posiadało obiektywne i racjonalne uzasadnienie. Zróżnicowanie musi bowiem mieć proporcjonalny charakter.
Dyskryminacji zakazuje prawo UE i TSUE w wyrokach
Zgodnie z art. 21 Karty Praw Podstawowych UE państwa członkowskie mają obowiązek przestrzegania zakazu wszelkiej dyskryminacji na każdym etapie wdrażania programów i projektów finansowanych z funduszy Unii Europejskiej. Na zasadę, zgodnie z którą w obszarze wsparcia rozwoju obszarów wiejskich każde odmienne traktowanie musi być obiektywnie uzasadnione, zwraca także uwagę Trybunał Sprawiedliwości UE.
Wszyscy rolnicy poszkodowani negatywnymi zjawiskami atmosferycznymi i znajdujący się w obliczu zagrożenia utraty płynności finansowej należą do tej samej grupy i są w podobnej sytuacji. W związku z tym podział tej grupy rolników na osoby samotne i osoby żyjące w rodzinach, i przyznanie publicznej pomocy finansowej tylko tej drugiej grupie, jest odstępstwem od zasady równości, które nie może być uznane za dopuszczalne. RPO podkreślił, że osoby samotne można uznać za bardziej narażone na utratę płynności finansowej w związku z negatywnymi zjawiskami atmosferycznymi, ponieważ nie mają one możliwości otrzymania wsparcia od innych członków rodziny pracujących poza rolnictwem.
RPO: ustawowe zadania ARiMR nie są ograniczone do wspierania rodzin
RPO wskazał, że ustawowe zadania ARiMR (art. 4 ust. 1 ustawy o Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa) nie są ograniczone do wspierania rodzin. Z przepisów ustawy o ARiMR nie wynika nakaz zawężenia pomocy finansowej do rodzin, a to oznacza, że źródłem dyskryminacji są wyłącznie przepisy rozporządzenia o ARiMR.
W konsekwencji Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do ministra rolnictwa i rozwoju wsi o zmiany w prawie w omawianej sprawie w celu zapewnienia równego traktowania samotnych rolników w zakresie dostępu do pomocy w przypadku zagrożenia utraty płynności finansowej w związku z występującymi szkodami rolnymi spowodowanymi zjawiskami pogodowymi.
