Najczęściej w procesie wyboru odmiany rzepaku kierujemy się własnymi doświadczeniami i spostrzeżeniami oraz informacjami pochodzącymi z badań prowadzonych przez COBORU. W minionym sezonie 12 firm hodowlanych do Porejestrowych Badań Odmian (PDO) zgłosiło 57 odmian, z których 9 to odmiany populacyjne, a 48 mieszańcowe.
Ponadto do Krajowego rejestru na styczniowym posiedzeniu Komisji ds. Rejestracji wpisano 16 nowych odmian rzepaku (w tym 3 populacyjne i 13 mieszańcowych). Analizując areał uprawy rzepaku, widać wyraźnie przewagę odmian mieszańcowych. Stanowią one ok. 80% łącznej powierzchni uprawy, odmiany populacyjne to ok. 20%.
Do dyspozycji plantatorów jest szeroki wachlarz odmian zarówno populacyjnych, często nazywanych liniowymi, jak i mieszańcowych. Co zatem wybrać? Jakie są zalety i wady obu grup odmian?
Odmiany populacyjne na pewno wyróżnia cena zakupu nasion, ponieważ jest ona niższa w porównaniu z cenami mieszańców. Jednak w tym przypadku należy się liczyć zazwyczaj z niższymi o ok. 20–30% plonami. Odmiany liniowe hoduje się metodami klasycznymi polegającymi na selekcji, krzyżowaniu i rozmnażaniu.
Kiedy warto zdecydować się na wybór odmiany populacyjnej?
Możemy to zrobić, jeżeli planujemy wczesny siew. Są one tolerancyjne na przyśpieszenie terminu. Ponadto mogą się sprawdzać na słabszych stanowiskach, na których intensyfikacja uprawy jest mniejsza. W przypadku odmian linowych norma wysiewu jest wyższa i wynosi 50–60 nasion/m2. Odmiany linowe wysiewane w większym zagęszczeniu, wytwarzają mniejszą ilość rozgałęzień bocznych. Plon wytwarzany jest przede wszystkim na pędzie głównym.
Hodowla odmian mieszańcowych wykorzystuje efekt heterozji. Mieszańce powstają w wyniku krzyżowania linii rodzicielskich. Wyhodowane pokolenie F1 ma większy wigor, charakteryzuje je większa wybujałość, są bardziej produktywne niż formy wyjściowe. Pozwala to na osiągniecie wyższych plonów o bardzo dobrych parametrach technologicznych. Należy jednak pamiętać, iż efekt heterozji utrzymuje się tylko przez jedno pokolenie. Odmiany mieszańcowe wyróżnia szereg cech korzystnie wpływających na plon. Wśród nich warto zwrócić uwagę na system korzeniowy. Skupia on w sobie wiele elementów, które są zabezpieczeniem roślin przed skutkami stresów abiotycznych. Korzeń mieszańca rzepaku skutecznie chroni przed okresowymi suszami, które mogą wystąpić w różnych fazach rozwojowych. Ponadto jest on tolerancyjny na stresy oksydacyjne występujące przy dużym uwilgotnieniu gleby (mało tlenu w glebie). Jak wykazują badania tensometryczne, odmiany mieszańcowe wykazują większą moc ssącą w porównaniu z odmianami populacyjnymi. Gwarantuje to efektywniejsze pobieranie składników pokarmowych oraz zabezpieczenie w wodę.
W intensywnych systemach uprawy rzepaku wielkim zagrożeniem jest presja ze strony patogenów. Dotyczy to zarówno szkodników, jak i chorób. Ze względu na wprowadzane ograniczenia dotyczące stosowania środków ochrony roślin, wiele szkodników znalazło się poza skuteczną kontrolą. Ich presja jest duża, powodują one uszkodzenia organów, a co za tym idzie osłabienie roślin. Prowadzi to w konsekwencji do obniżenia lub utraty części plonu. W hodowli zauważono ten problem. Nowe genetycznie mieszańce posiadają dużą zdolność do kompensacji uszkodzeń powodowanych przez szkodniki. Szybko regenerują uszkodzenia korzeni czy liści, co zwiększa szanse roślin, szczególnie w okresie jesiennym na „zakodowanie” przyszłego plonu. Kolejna grupa zagrożeń to choroby zarówno grzybowe, jak i wirusowe. Do nowych odmian mieszańcowych wprowadzane są geny odporności. Rozróżniamy dwa typy odporności: jednogenowa, pionowa, nazywana także specyficzną. Przykładem takiej odporności mogą być geny Rlm2, Rlm7. Drugi typ to odporność wielogenowa, pozioma, niespecyficzna. W tym przypadku za zabezpieczenie przed patogenem odpowiada ściśle określona sekwencja genów, np. odporność na suchą zgniliznę kapustnych – gen RlmS.
W ostatnich latach straty gospodarcze na plantacjach rzepaku powodowane są przez chorobę wirusową – wirusa żółtaczki rzepy (TuYV). Aby zaradzić temu, hodowcy wprowadzili w mieszańcach gen odporności na wirusa żółtaczki rzepy. Jak zatem widać, postęp hodowlany stwarza szereg różnych możliwości optymalnego zabezpieczenia plonu przed skutkami presji ze strony różnych patogenów.
Nowe mieszańce to także większa efektywność przetwarzania w plon zastosowanego azotu. Wysiewając je możemy z każdej zastosowanej jednostki azotu wyprodukować większy plon nasion o lepszych parametrach, np. odmiany Duke, Temptation. Wśród mieszańców znajdziemy rozwiązania na plantacje, na których stwierdzono występowanie kiły kapusty oraz dedykowane do uprawy w systemie Clearfield.
Siejąc mieszańce warto pamiętać o wcześniej wprowadzonych cechach, takich jak bardzo wysoka zimotrwałość oraz możliwość wysiewu w opóźnionych terminach. Mieszańce rzepaku wysiewa się w obsadzie: optymalny termin 40–45 nasion/m2, opóźniony 45–50 nasion/m2. Pamiętajmy, że tylko ok. 30% plonu znajduje się na pędzie głównym, a pozostała część na rozgałęzieniach bocznych. Zatem mieszańce nie powinny być siane zbyt gęsto, a mniejsza obsada jest kompensowana większą ilością pędów bocznych.
Jak zatem wyraźnie widać, odmiany mieszańcowe oferują bardzo wiele rozwiązań na warunki glebowo-klimatyczne, a także te związane z wprowadzanymi zmianami prawnymi w obszarze nawozów czy środków ochrony roślin.
Podsumowując można stwierdzić, iż wybór jest duży zarówno w segmencie odmian populacyjnych, jak i mieszańcowych. Podstawowym kryterium zawsze będzie wysokość plonu i powtarzalność w latach. Zmieniający się klimat będzie miał decydujący wpływ na nasze decyzje. Wydaje się, że większe możliwości daje oferta odmian mieszańcowych. Jednak w warunkach mniejszej intensywności uprawy i na słabszych glebach, rozwiązaniem mogą być odmiany populacyjne.
Artykuł ukazał się w czerwcowym numerze Wiadomości Rolniczych Polska
