Bieżący sezon, a szczególnie długa chłodna i sucha wiosna, z jednej strony nie stwarza optymalnych warunków dla rozwoju ale z drugiej strony pozwala na obserwacje jak poszczególne odmiany zachowują się w warunkach niesprzyjających do uprawy. Przed nami czas podejmowania decyzji o wyborze odmiany. Najczęściej w tym procesie kierujemy się własnymi doświadczeniami i spostrzeżeniami oraz informacjami pochodzącymi z badań prowadzonych przez COBORU.
W lutym na posiedzeniu komisji ds. rejestracji odmian zarejestrowano 18 odmian rzepaku ozimego. W tym 15 odmian mieszańcowych oraz 3 populacyjne. Ponadto w prowadzonych doświadczeniach Porejestrowego Badania Odmian (PDO) zgłoszono 66 odmian z czego 13 to odmiany populacyjne. Analizując areał uprawy rzepaku widać wyraźnie przewagę odmian mieszańcowych. Stanowią one około 80 proc. łącznej powierzchni uprawy, odmiany populacyjne to około 20 proc..
Do dyspozycji plantatorów jest szeroki wachlarz odmian zarówno populacyjnych często nazywanych liniowymi oraz mieszańcowych. Co zatem wybrać? Jakie są zalety i wady obu grup odmian?
Odmiany populacyjne na pewno wyróżnia cena zakupu nasion, ponieważ jest ona niższa w porównaniu do ceny mieszańców. Jednak w tym przypadku należy się liczyć zazwyczaj z niższymi o około 20-30 proc. plonami. Odmiany liniowe hoduje się metodami klasycznymi polegającymi na selekcji, krzyżowaniu i rozmnażaniu.
Kiedy warto decydować się na wybór odmiany populacyjnej?
Możemy to zrobić jeżeli planujemy wczesny siew. Są one tolerancyjne na przyśpieszenie terminu. Ponadto mogą się sprawdzać na słabszych stanowiskach, na których intensyfikacja uprawy jest mniejsza. W przypadku odmian linowych norma wysiewu jest wyższa i wynosi 50-60 nasion/1m2. Odmiany linowe wysiewane w większym zagęszczeniu wytwarzają mniejszą ilość rozgałęzień bocznych. Plon wytwarzany jest przede wszystkim na pędzie głównym.
Hodowla odmian mieszańcowych wykorzystuje efekt heterozji. Mieszańce powstają w wyniku krzyżowania linii rodzicielskich. Wyhodowane pokolenie F1 ma większy wigor, charakteryzuje je większa wybujałość, są bardziej produktywne niż formy wyjściowe. Pozwala to na osiągniecie wyższych plonów o bardzo dobrych parametrach technologicznych. Należy jednak pamiętać, iż efekt heterozji utrzymuje się tylko przez jedno pokolenie. Odmiany mieszańcowe wyróżnia szereg cech korzystnie wpływających na plon. Wśród nich warto zwrócić uwagę na system korzeniowy. Skupia on w sobie wiele elementów, które są zabezpieczeniem roślin prze skutkami stresów abiotycznych. Korzeń mieszańca rzepaku skutecznie chroni przed okresowymi suszami, które mogą wystąpić w różnych fazach rozwojowych. Ponadto jest on tolerancyjny na stresy oksydacyjne występujące przy dużym uwilgotnieniu gleby (mało tlenu w glebie). Jak wykazują badania tensometryczne odmiany mieszańcowe wykazują większą moc ssącą w porównaniu z odmianami populacyjnymi. Gwarantuje to efektywniejsze pobieranie składników pokarmowych oraz zabezpieczenie w wodę.
W intensywnych systemach uprawy rzepaku wielkim zagrożeniem jest presja ze strony patogenów. Dotyczy to zarówno szkodników jak i chorób. Ze względu na wprowadzane ograniczenia dotyczące stosowania środków ochrony roślin, wiele szkodników znalazło się poza skuteczną kontrolą. Ich presja jest duża, powodują one uszkodzenia organów, a co za tym idzie osłabienie roślin. Prowadzi to w konsekwencji do obniżenia lub utraty części plonu. W hodowli zauważono ten problem.
Nowe genetycznie mieszańce posiadają dużą zdolność do kompensacji uszkodzeń powodowanych przez szkodniki. Szybko regenerują uszkodzenia korzeni czy liści, co zwiększa szanse roślin, szczególnie w okresie jesiennym na „zakodowanie” przyszłego plonu. Kolejna grupa zagrożeń to choroby zarówno grzybowe jak i wirusowe. Do nowych odmian mieszańcowych wprowadzane są geny odporności. Rozróżniamy dwa typy odporności: jednogenowa, pionowa nazywana także specyficzną. Przykładem takiej odporności mogą być geny Rlm2, Rlm7. Drugi typ to odporność wielogenowa, pozioma, niespecyficzna. W tym przypadku za zabezpieczenie przed patogenem odpowiada ściśle określona sekwencja genów np. odporność na suchą zgniliznę kapustnych – gen RlmS.
W ostatnich latach straty gospodarcze na plantacjach rzepaku powodowane są przez chorobę wirusową – wirusa żółtaczki rzepy (TuYV). Aby zaradzić temu hodowcy wprowadzili w mieszańcach gen odporności na wirusa żółtaczki rzepy. Jak zatem widać, postęp hodowlany stwarza szereg różnych możliwości optymalnego zabezpieczenia plonu przed skutkami presji ze strony różnych patogenów.
Nowe mieszańce to także większa efektywność przetwarzania w plon pobranego azotu. Wysiewając je możemy z każdej zastosowanej jednostki azotu wyprodukować większy plon nasion o lepszych parametrach np. odmiany Jurek, Temptation. Wśród mieszańców znajdziemy rozwiązania na plantacje, na których stwierdzono występowanie kiły kapusty oraz dedykowane do uprawy w systemie Clearfield.
Siejąc mieszańce warto pamiętać o wcześniej wprowadzonych cechach takich jak bardzo wysoka zimotrwałość oraz możliwość wysiewu w opóźnionych terminach. Mieszańce rzepaku wysiewa się w obsadzie: optymalny termin 40-45 nasion/1m2, opóźniony 45-50 nasion/1m2. Pamiętajmy, że tylko około 30 proc. plonu znajduje się na pędzie głównym, a pozostała część na rozgałęzieniach bocznych. Zatem mieszańce nie powinny być siane zbyt gęsto, a mniejsza obsada jest kompensowana większą ilością pędów bocznych.
Jak zatem wyraźnie widać odmiany mieszańcowe oferują bardzo wiele rozwiązań na warunki glebowo-klimatyczne, a także te związane z wprowadzanymi zmianami prawnymi w obszarze nawozów czy środków ochrony roślin.
Podsumowując można stwierdzić, iż wybór jest duży zarówno w segmencie odmian populacyjnych jak i mieszańcowych. Podstawowym kryterium zawsze będzie wysokość plonu i powtarzalność w latach. Zmieniający się klimat będzie miał decydujący wpływ na nasze decyzje. Wydaje się, że większe możliwości daje oferta odmian mieszańcowych. Jednak w warunkach mniejszej intensywności uprawy i słabszych glebach rozwiązaniem mogą być odmiany populacyjne.
