Udział pszenżyta w strukturze zasiewów wzrasta, od 5,3% (1990 rok) do 11% w 2007 roku. W 2008 r. zarejestrowano trzy odmiany pszenżyta ozimego o tradycyjnym typie wzrostu: Leontyno, Pizarro i Trigold, oraz trzy krótkosłome – Alekto, Borwo i Pigmej. W krajowym rejestrze są 29 odmiany w tym 9 krótkosłome.
Plonowanie odmian pszenżyta jest uzależnione od poziomu agrotechniki. W badaniach COBORU przy uprawie na wysokim poziomie agrotechniki (zwiększone o 40 kg na ha nawożenie azotowe, dolistne preparaty wieloskładnikowe, ochrona przed wyleganiem i chorobami) najlepiej plonują odmiany Algoso, Baltiko, Moderato, Borwo, Alekto, Marko, Witon i Trismart. Natomiast od kilku lat słabo plonują odmiany Modus, Sekundo, Janko, Kitaro, Kazo i Woltario, które na ogół charakteryzują się wyraźnie gorszą zdrowotnością.. Nowo zarejestrowane odmiany wykazują stosunkowo dużą odporność na ważniejsze choroby pszenżyta jak rdzę brunatną, septoriozę liści i mączniaka. Odmiany podatne na te choroby ale przy ochronie fungicydowej reagują relatywnie większymi przyrostami plonów.
Głównym kierunkiem wykorzystania ziarna pszenżyta jest cel paszowy, ponieważ charakteryzuje się wysoką wartością pokarmową. Jest ono głównie wykorzystywane bezpośrednio w gospodarstwach i przeznaczone na samo zaopatrzenie rolników produkujących trzodę chlewną i drób. Dlatego uprawa koncentruje się w Wielkopolsce i na Kujawach.
Obecnie ziarno pszenżyta oprócz produkcji na cele paszowe ma dużą szansę być uprawiane na cele energetyczne także w województwach i gospodarstwach o małej obsadzie zwierząt, jest to nowy kierunek wykorzystania pszenżyta.
Pszenżyto może być cennym surowcem do produkcji bioetanolu ze względu na niskie wymagania glebowe i klimatyczne oraz stosunkowo niskie koszty uprawy. Jednym z kryteriów przydatności pszenżyta dla celów produkcyjnych jest aktywność endogennej alfa-amylazy, enzymu odpowiedzialnego za rozkład skrobi zapasowej do cukrów prostych. Szczególnie dużą szansę zastosowania do produkcji pszenżyta na cele energetyczne mają odmiany charakteryzujące się niską liczbą opadania i wysoką aktywnością alfa amylazy: Baltiko, Borwo, Gniewko, Magnat, Fidelio, Tornado, Kazo, Kitaro, Leontyno, Hortenso.
W pszenżycie pokładano duże nadzieje na wykorzystanie mąki na cele wypiekowe. Poprawa wartości wypiekowej musi obejmować jednoczesną poprawę liczby opadania. Ulepszenie tych dwóch cech uzupełni znane walory pszenżyta, takie jak odporność na choroby, dobrą zimotrwałość tolerancja na zakwaszenie gleby. Ponadto należy dodać, że ulepszone w taki sposób pszenżyto o dobrej jakości wypiekowej będzie jednocześnie lepszym surowcem na paszę dla trzody chlewnej, ponieważ będzie zawierało więcej białka niż pszenżyto tradycyjne. Mąka pszenżytnia ze względu na ilość glutenu niskiej jakości, odpowiada wymogom jakie stawia się surowcom do produkcji wielu wyrobów ciastkarskich.
Hodowcy nie zrezygnowali jeszcze z pszenżyta jako zboża chlebowego. Aby tak się stało, należy w pierwszej kolejności rozwiązać problem skłonności ziarna do porastania, a następnie zagadnienie ilości i jakości białek zapasowych tworzących gluten. Stosunkowo wyższą liczbą opadania w porównaniu do odmian pozostałych znajdujących się w Doborze Odmian charakteryzuje się odmiana Sekundo.
Do uprawy na cele konsumpcyjne należałoby uwzględnić odmiany przydatne do intensywnej uprawy. Formy półkarłowe charakteryzują się dużą odpornością na wyleganie i efektywnie wykorzystują wyższe dawki nawożenia azotem. Na wytworzenie plonu 50 dt/ha pszenżyto potrzebuje 110-140 kg azotu na ha. Na każde następne 10 dt plonu trzeba dodatkowo zastosować 20-30 kg azotu. Dawki nawożenia azotem powinny być pomniejszone o azot dostępny w glebie (20-30 kg/ha). Intensywne nawożenie azotem, które umożliwia uzyskanie wysokiego plonu powoduje często wyleganie. Wówczas istnieje niebezpieczeństwo porastania oraz porażenia fuzariozą kłosów. Dlatego w intensywnej uprawie pszenżyta powinno się stosować regulator wzrostu oraz pełną ochronę roślin zalecaną przez IOR.
Przyjmuję się, że formy krótkosłome nie powinny być uprawiane na najsłabszych glebach przeznaczonych pod pszenżyto, polecane natomiast dla gospodarstw intensywnie gospodarujących, ponieważ dobrze wykorzystują wysokie nawożenie azotowe. W warunkach słabszych gleb powinny się znaleźć odmiany tradycyjne.
Spośród odmian zalecanych do uprawy w kraju występuje grupa odmian wymagających rzadkich siewów tj. około 2,5 mln ziarn na ha. Należą do niej wszystkie odmiany półkarłowe oraz niektóre tradycyjne – Janko, Kazo, Pawo, Witon i Hewo. Pozostałe odmiany pszenżyta należy wysiewać gęściej, powyżej 3 mln ziaren na ha, w zależności od kompleksu glebowo-rolniczego. Norma wysiewu na najsłabszych kompleksach glebowych, przy wadliwej agrotechnice, opóźnionym terminie powinna być podwyższona o 20%. Odmiany krótkosłome, dzięki lepszej odporności na wyleganie, są szczególnie przydatne do intensywnej uprawy. Zalecane są jednak do uprawy w lepszych stanowiskach przeznaczonych pod uprawę pszenżyta. Oprócz form półkarłowych wysokie nawożenie azotem efektywnie wykorzystują odmiany tradycyjne znajdujące się aktualnie w doborze: Marko, Alzo, Janko, Hewo, Krakowiak, Lamberto Todan, Moderato, Sorento i Sekundo.
Z badań przeprowadzonych w SD IUNG w Grabowie wynika, że ilość wysiewu w granicach od 1,5 do 4,5 mln ziarn na ha różnicowała plony ziarna pszenżyta. Istotny wzrost plonu ziarna stwierdzono przy wysiewie 2,5 mln ziarn na ha. Dalsze zwiększanie gęstości wysiewu nie gwarantowało istotnego wzrostu plonu ziarna. Tendencja wyższego plonowania pszenżyta przy zmniejszaniu zagęszczenia roślin na jednostce powierzchni wskazuje zatem na wymóg rzadkiego siewu tej formy pszenżyta. Pszenżyto półkarłowe efektywnie wykorzystuje dawkę 120 kg azotu na ha (rys. 1). Nawożenie azotem 120 kg na ha pobudziło rośliny do intensywnego krzewienia, wpływając w ten sposób na większą liczbę kłosów, które zadecydowały o wyższym poziomie plonowania
W doświadczeniu polowym przeprowadzonym z odmianami Fidelio oraz Prado przy nawożeniu 80 kg N/ha, forma półkarłowa uzyskała nieznacznie wyższe plony ziarna w porównaniu z formą tradycyjną. Natomiast przy nawożeniu azotem 120 kg N/ha uprawa półkarłowej formy pszenżyta ozimego zapewniła wyższy plon o 7% w porównaniu do nawożenia 80 kg N/ha. Zwiększone nawożenie azotem nie spowodowało wylegania pszenżyta.
Z badań innych ośrodków naukowych w Polsce wynika, że formy półkarłowe pszenżyta wyraźnie reagowały zwyżką plonu przy intensywnej ochronie, a także po zastosowaniu wyższego nawożenia NPK. W korzystnych warunkach glebowych (kompleks pszenny bardzo dobry różnica w plonowaniu między odmianą tradycyjną – Bogo, a półkarłową Fidelio była niewielka, natomiast w gorszych warunkach (kompleks żytni dobry ) pszenżyto odmiany Bogo plonowało o 28% niżej w porównaniu do odmiany Fidelio.
Uprawiane w Polsce charakteryzują się różną wrażliwością na opóźnienie terminu siewu. Bardziej tolerancyjne na opóźnienie terminu siewu są odmiany: Lamberto, Tewo, Bogo, Prado, Kitaro, Kazo, Woltario, Hewo, Pawo, Zorro, Trismart, Gniewko, Algoso. W warunkach północno-wschodniej części Polski siew pszenżyta powinien być zakończony do końca września, w części wschodniej do 5 października, a zachodniej do 15 października.
Należy zaznaczyć, ze reakcja na czynniki agrotechniczne jest zróżnicowana w zależności od odmiany pszenżyta. Ważnym argumentem przy wyborze formy pszenżyta ozimego jest efektywność ekonomiczna produkcji.
