Zgorzel podstawy źdźbła to choroba wywołana grzybem Gaeumannomyces graminis. Powoduje ona bardzo duże straty w plonie ziarna zbóż uprawianych po sobie. Z roku na rok obserwujemy coraz silniejsze jej nasilanie się, co jest spowodowane wzrastającym udziałem zbóż w strukturze zasiewów oraz uproszczeniami zmianowania. Bardzo podatna na tę chorobę jest pszenica, która często uprawiana jest w monokulturze.
Do tej pory nie udało się wyhodować odmian odpornych na ten patogen. Skromna jest też paleta środków chemicznych przeznaczonych do ograniczania tej groźnej choroby. Jej objawy występujące głównie na korzeniach i dolnych częściach źdźbła mogą utrudniać poprawną identyfikację z uwagi na podobieństwo niektórych symptomów wywołanych zupełnie innymi patogenami. Utrudnia to właściwą ocenę sytuacji i skuteczność zabiegów stosowanych w jej zwalczaniu czy rozprzestrzenianiu.
Angielska nazwa tej choroby – take-all (zabiera wszystko) opisuje jej szczególną szkodliwość i destrukcyjny wpływ na plon. Pierwsze wzmianki o tej chorobie, która potrafi zniszczyć całe zasiewy pszenicy na skutek gnicia systemu korzeniowego pochodzą z Australii z XIX wieku. W Wielkiej Brytanii od lat 30. XX wieku odnotowywano epidemiczne wybuchy tej choroby. Miały one miejsce między innymi w: 1948, 1979 czy 1987 roku. Nie do końca znane i poznane są przyczyny wybuchów tych epidemii. Utożsamia się je głównie ze zmianami w systemach uprawy zbóż oraz zaniechaniu stosowania płodozmianu. W Polsce badania nad nią rozpoczęto w połowie ubiegłego wieku.
Aktualnie udział zbóż w strukturze zasiewów jest wysoki, wynosi około 70%. Brak jest dokładnych danych dotyczących wielkości areału pszenicy uprawianej w monokulturze lub po jęczmieniu, czyli po niekorzystnych przedplonach. Niewątpliwie jednak, z uwagi na relatywnie wysoką opłacalność produkcji pszenicy w stosunku do innych upraw, jej uprawa w monokulturze staje się coraz częściej praktykowana. Uprawę w monokulturze wybierają przede wszystkim właściciele wielohektarowych gospodarstw. Decydując się na tak wąską specjalizację chcą osiągać maksymalne zyski przy ponoszeniu minimalnych nakładów, gdyż im większy areał przeznaczony pod uprawę pszenicy, tym jej produkcja jest tańsza i bardziej rentowna. Wynika to z niższych kosztów produkcji. Tego typu gospodarstwa mają także zdecydowanie większe szanse na podpisanie wieloletnich umów kontraktacyjnych oraz zdecydowanie większe możliwości negocjacji atrakcyjnych cen za surowiec, który oferują przetwórstwu.
Zabezpieczanie plonu powinno się rozważać pod względem opłacalności i zwrotu inwestycji. Zwiększanie powierzchni uprawy pszenicy w zasiewach ma podłoże ekonomiczne. Tak duża jej koncentracja w uprawie jest niekorzystna ze względów przyrodniczych, ma także ujemny wpływ na plonowanie. Jednym z zagrożeń jest możliwość pojawienia się zgorzeli podstawy źdźbła, choroby, która „zabiera wszystko”.
Ryzyko presji tej choroby skorelowane jest z przedplonem. Uprawa pszenicy w monokulturze prowadzi zwykle do nagromadzenia się w glebie materiału infekcyjnego w postaci porażonych resztek pożniwnych. Destrukcyjny wpływ zgorzeli podstawy źdźbła na wysokość plonów i kondycję plantacji wynika głównie ze zniszczenia systemu korzeniowego, a tym samym zmniejszonej zdolności do zaopatrywania roślin w składniki pokarmowe i wodę. Porażone siewki są niedożywione, słabiej się rozwijają i krzewią. W trakcie dojrzewania wypełnienie ziarna jest słabe, kłosy ulegają bieleniu. Obniżenie plonu ziarna w warunkach dużej presji patogenu może sięgać nawet 50%. Dlatego warto chronić plantacje przed tym grzybem.
Skuteczną metodą hamowania infekcji i rozwoju zgorzeli podstawy źdźbła jest przedsiewne zaprawianie ziarna preparatami zawierającymi siltiofam, który ogranicza rozwój sprawcy choroby –
Gaeumannomyces graminis. Związek ten nie opóźnia wschodów zbóż, a ponadto stwarza możliwość wcześniejszego wysiewu zbóż oraz efektywniejszego wykorzystania azotu przez zdrowsze zasiewy. Zastosowanie tej substancji aktywnej poprawia morfologię systemu korzeniowego, co skutkuje wzrostem powierzchni zielonej liści. Ochrona plonu, szczególnie zauważalna w latach silnego lub średniego porażenia pszenicy przez zgorzel podstawy źdźbła powoduje znaczne ograniczenie czernienia korzeni pszenicy oraz bielenia kłosów pszenicy.
Na podstawie poradnika „Pszenica po pszenicy”.
