Temperatury gleby poniżej 12°C w dużym stopniu blokują pobieranie fosforu przez system korzeniowy roślin. W takiej sytuacji, wskazane jest dokarmianie dolistne fosforem.
Fosfor (P) jest jednym z trzech podstawowych makroelementów (NPK) pobieranych przez rośliny, choć w znacznie mniejszych ilościach niż azot i potas.
Pierwiastek ten wchodzi w skład wielu związków organicznych (białka, kwasy nukleinowe, fityna, fosfolipidy – wśród nich lecytyna). Niezbędny jest też w procesie fotosyntezy i oddychania, odpowiada także za przemiany związków azotowych w pełnowartościowe białko.
Fosfor gromadzony jest głównie w nasionach
W okresie wegetacji roślin wyróżnia się dwa okresy krytyczne zwiększonego zapotrzebowania na fosfor. Pierwszy przypada na początek wegetacji, gdy roślina rozbudowuje system korzeniowy. Drugi rozpoczyna się z chwilą tworzenia organów generatywnych: kwiatów, owoców i nasion.
Szczególnie dużo P gromadzą nasiona, dlatego dobre zaopatrzenie roślin w ten składnik decyduje w dużym stopniu o ich plonach i jakości. Jego niedobór w roślinach, może wynikać zarówno z niskiej zasobności w glebie, jak też ograniczonej przyswajalności.
Przyswajalność fosforu jest zależna od pH gleby i jej temperatury
W glebach kwaśnych (pH poniżej 5) tworzą się trudno dostępne fosforany glinu, manganu i żelaza, z kolei w zasadowych (pH powyżej 7,2) słabo przyswajalny trójrzędowy fosforan wapnia. Najlepsza przyswajalność P zachodzi przy pH gleby 5,6 – 6,8.
Występujące jesienią, a zwłaszcza wiosną niskie temperatury gleby (poniżej 12°C) w dużym stopniu blokują pobieranie tego składnika przez system korzeniowy roślin. Jest to dość często spotykane, jesienią na oziminach rzepaku i zbóż, zaś wiosną na plantacjach kukurydzy, widoczne w postaci różowo-fioletowego przebarwieniem dolnej części łodyg i liści.
W takiej sytuacji, wskazane jest jego wniesienie w formie dolistnej. Należy wówczas stosować nawozy z wysoką zawartością tego składnika, zwykle ponad 50 proc. P2O5.
Ponieważ ruchliwość P w glebie jest niewielka, zaś korzenie w początkowym okresie wegetacji słabo rozbudowane, celowe jest wnoszenie nawozów w pobliżu ziarna, co jest praktykowane podczas łącznego wysiewu nasion kukurydzy i niektórych nawozów, np. fosforanu amonu.
Objawy niedoboru widoczne są w starszych częściach rośliny
Z reguły w dolnej części pędów i starszych liściach, z których przemieszcza się do młodszych części rośliny. Liście są mniejsze, fioletowo-różowe. Rośliny są niewyrośnięte, słabo wiążą owoce i nasiona.
Wynika to też ze słabego rozwoju systemu korzeniowego, co przekłada się także na gorszą przyswajalność innych składników.
Nie obserwuje się objawów nadmiaru P w roślinach, gdyż składnik ten w odróżnieniu od N i K nie jest pobierany luksusowo (ponad potrzeby pokarmowe). Niemniej jego nadmiar w glebie może blokować przyswajalność cynku i miedzi.
Dawki nawozów powinny być ustalane w zależności od wymagań pokarmowych roślin i zasobności gleby.
Pobieranie fosforu przez rośliny
W przeliczeniu na jednostkę plonu głównego, podstawowe rośliny uprawne, pobierają następujące ilości fosforu (P2O5):
- 1 t ziarna kukurydzy i pszenicy – 12-14 kg,
- 1 t nasion rzepaku – 24 kg,
- 10 t zielonki kukurydzy oraz 10 t korzeni buraka c. – 15-18 kg P2O5.
Za optymalną przyjmuje się średnią zawartość przyswajalnego fosforu w glebie, czyli w zakresie 12-18 mg P2O5 w 100 g gleby, przy czym mniejsze ilości w glebach lżejszych.
Przy tej zasobności dawki fosforu można wnosić na poziomie podanych wymagań pokarmowych roślin. Przy niższej zasobności oraz możliwości uzyskiwaniu wysokich plonów, uzasadnione jest zwiększenie jego dawek.
Fosfor jest w niewielkim stopniu wykorzystywany z gleby
Ma to też związek z faktem, iż wykorzystanie fosforu z wnoszonych nawozów jest stosunkowo niewielkie (20-30 proc.) i zależne w dużym stopniu od odczynu gleby, jej wilgotności, struktury, temperatury, jak też rozbudowy systemu korzeniowego.
Przy uprawie roślin w szerokich rzędach (kukurydza, okopowe) dobre wyniki uzyskuje się wysiewając nawozy w bliskim sąsiedztwie systemu korzeniowego, do czego niezbędny jest odpowiedni siewnik.
Nie można natomiast liczyć na dobre wykorzystanie fosforu, zwłaszcza w okresie z niedoborem wody, przy jego wnoszeniu w wierzchnią warstwę gleby, a więc pod bronę lub kultywator.
Dotyczy to także pogłównego stosowania nawozów P, choć w latach (okresach) z większymi opadami może dać korzystne rezultaty. Należy wówczas wysiewać nawozy, w których występuje on w formach rozpuszczalnych w wodzie.
