Niezwykłe zupy, zapach i smak konfitur babci, aromat nalewek dziadka to smaki i zapachy dzieciństwa. Wiele z nich odeszło w zapomnienie – pysznych domowych przetworów nie znajdziemy na półce w markecie. Nie znaczy to jednak, że ich smak i aromat nie może powrócić.
Pierwsze próby ochrony starych gatunków i odmian roślin uprawnych (nazywane ochroną bioróżnorodności) podjęto w latach osiemdziesiątych XX wieku w Szwajcarii. Kilkanaście lat później uprawą starych odmian zbóż, warzyw i drzew owocowych zainteresowali się rolnicy i ogrodnicy ekologiczni, potem także parki krajobrazowe i stowarzyszenia ekologiczne w Polsce. Obecnie mocno rośnie zainteresowanie dawnymi odmianami i gatunkami. Idea nawet staje się modna. Promują ją przede wszystkim ekolodzy.
Współcześnie zjawisko zaniku bioróżnorodności przybrało wręcz katastrofalne rozmiary. Obserwuje się masowe zanikanie wielu gatunków i odmian oraz stopniową eliminację wielu starych lokalnych odmian roślin uprawnych i ozdobnych. Na całym świecie, a ostatnio także i w Polsce powstają organizacje zajmujące się ratowaniem dawnych odmian i ras. Po pierwsze chronią one stare odmiany, zajmując się pozyskiwaniem i odszukiwaniem jeszcze uprawianych starych drzew w sadach czy na polach i ogrodach. Po drugie przechowują nasiona w bankach genów. Po trzecie zajmują się czynną ochroną. Dawne odmiany i rasy są uprawiane i hodowane w ogrodach, szkółkach, na poletkach i plantacjach doświadczalnych oraz w sadach i na polach ogrodników i rolników ekologicznych. Nie ulega wątpliwości, że czynna ochrona bioróżnorodności, polegająca na uprawie starych odmian i ras w miejscach ich naturalnego występowania jest ochroną najlepszą, najbardziej godną propagowania.
Przeszkadza dobór
Różne uprawy prowadzi się jednak ciągle głównie na zasadzie eksperymentów, doświadczeń, hobby. Główną barierą utrudniającą rozpowszechnianie sadzonek, drzewek, krzewów oraz nasion ginących roślin są przepisy dotyczące tzw. doboru odmian. Chodzi o odgórnie sporządzane rejestry określające jakie odmiany i gatunki drzew krzewów i roślin wolno rozpowszechniać i co się z tym wiąże jakie nasiona i jaki materiał szkółkarski mogą trafić do obrotu w sklepach. To zupełnie nieuzasadnione ograniczenie ciągle funkcjonuje w Polsce, ale i w Europie oraz świecie. Na poziomie Unii Europejskiej wysuwane są propozycje uchylenia tych przepisów, na razie nieskuteczne. Obecnie zainteresowani dawnymi odmianami mogą je otrzymywać tylko w formie darowizny m.in. z istniejących kolekcji, mogą także prosić np. szkółkarzy o ich wyhodowanie na życzenie. Inną formą rozpowszechniania odmian jest wymiana zebranych samodzielnie nasion, czy wyhodowanych sadzonek, drzewek między ogrodnikami.
W Szwajcarii wymieniają nasiona
Ta ostatnia forma nabiera rozmachu zwłaszcza w krajach Zachodniej Europy. Doskonałym przykładem jest tutaj Szwajcaria W pierwszej połowie lat osiemdziesiątych XX wieku powstała tam fundacja Pro Specie Rara (z łac. dla rzadkich gatunków). Zajmuje się ona odnajdywaniem, katalogowaniem, uprawą i promocją zagrożonych wyginięciem dawnych odmian roślin i zwierząt gospodarskich. Pro Specie Rara (PSR – www.prospecierara.ch) posiada około 5 000 członków (większość to ogrodnicy, ale jest także wielu rolników). Każdy z nich w ramach składki otrzymuje katalog z informacją kto jakie ginące rośliny uprawia, może też otrzymać nasiona do próbnej uprawy. W ramach fundacji prowadzona jest wymiana informacji oraz nasion, roślin. Obecnie w komputerowym archiwum odnotowanych i skrupulatnie opisanych jest kilka tysięcy różnych gatunków i odmian roślin uprawnych i ogrodowych.
Dla dawnych odmian i ras
Skatalogowanie, poznanie i promowanie produktów spożywczych pozyskiwanych z dawnych odmian roślin i ras zwierząt – to cele jakie stawia sobie powstałe w 2008 roku z inspiracji Tomasza Czubachowskiego polskie Stowarzyszenie Dla Dawnych Odmian i Ras” (www.ddoir.org.pl) z siedzibą w Pokrzydowie koło Brodnicy. Członkowie stowarzyszenia zachęcają wszystkich, którzy mają na swoim polu lub w ogrodzie rośliny starych odmian do kontaktu i przesyłania wszystkiego co związane jest ze starymi odmianami: od fotografii czy ulotek po nasiona. Pozwoli to na wzajemne poznanie, wymianę doświadczeń, stworzenie bazy danych z informacjami na temat starych odmian, a także mini banku genów.
Informacje dodatkowe: Adres stowarzyszenia: Pokrzydowo 139 , 87-312 Pokrzydowo, e-mail: biuro@ddoir.org.pl
“
