Plantacja roślin uprawnych wolna od szkodników jest marzeniem każdego producenta. Niestety, osiągniecie takiego stanu rzeczy nie jest prostą sprawą i wymaga od plantatorów bardzo dużo wysiłku.
Por (Allium porrum) jest dobrze znanym i od dawna powszechnie cenionym za wysokie walory smakowe warzywem. Uzyskanie jednak wysokiej jakości, zdrowych roślin może się okazać dla producentów nieco kłopotliwe. Dzieje się tak, gdyż uprawy są chętnie zasiedlane przez liczne organizmy szkodliwe, które potrafią znacząco obniżyć jakość plonu.
Na porach można spotkać śmietkę cebulankę (Delia antiqua Meig.), udnicę cebulówkę (Eumerus strigatus Fall.), wgryzkę szczypiorkę (Acrolepiospis assectella Zell.), rolnice (Agrotinae), niszczyka zjadliwego (Ditylenchus dipsaci Koehn.), błotniszkę czosnówkę (Suillia lurida Meig.) oraz powodujące często duże szkody wciornastka tytoniowca (Thrips tabaci Lind.) i miniarkę porówkę (Napomyza gymnostoma Loew.).
Regularna lustracja
Wciornastki są drobnymi owadami o długości ciała ok. 1 mm, barwy od żółtej do ciemnobrunatnej. Ze względu na smukłą budowę ciała i niewielkie rozmiary początkowo są stosunkowo trudne do zauważenia. Dobrze widoczne stają się dopiero podczas upalnej, słonecznej pogody, gdy wychodzą z pochew liści i w dużych ilościach przebywają na najwyższych ich częściach. Wtedy z reguły objawy ich żerowania na roślinach są już bardzo dobrze widoczne – na liściach znajdują się liczne i bardzo wyraźne srebrzyste plamy. Rośliny takie słabiej rosną, dają niższy plon oraz ze względu na oszpecenie mają obniżoną wartość handlową. Aby temu zapobiec bardzo ważne jest regularne i bardzo dokładne prowadzenie lustracji. Wczesne wykrycie szkodnika i szybka reakcja pozwoli na wyraźne ograniczenie strat w uprawie.
Tablice lepowe
Do wykrywania wciornastków nalatujących na uprawy można wykorzystać tablice lepowe. Szkodniki te odławiają się na tablice koloru żółtego i niebieskiego, przy czym na te drugie chwytają się nieco lepiej. Żółte tablice są także mniej praktyczne, gdyż na kolor ten wabi się wiele innych różnej wielkości gatunków owadów które zanieczyszczając powierzchnię lepową utrudniają odnalezienie na niej drobnych i delikatnych wciornastków. Arkusze lepowe przymocowane do drewnianego, plastikowego lub metalowego kołka powinno się ustawiać na polu tak, aby powierzchnia klejąca znajdowała się nieco ponad lustrowanymi roślinami. Wysokość na jakiej znajdują się tablice w razie potrzeby można w wygodny sposób regulować poprzez głębsze lub płytsze wkopywanie kołka. Obserwacji tablic należy dokonywać co najmniej raz w tygodniu. Trzeba to robić bardzo dokładnie ponieważ już po krótkim czasie na ich powierzchni znajdować się będzie dużo różnych zanieczyszczeń (owady, części roślin, piach oraz ziemia niesione z wiatrem i wiele innych), które utrudniają odnalezienie wciornastków. Częstotliwość wymieniania arkuszy jest różna i zależy od szybkości ich zanieczyszczenia się a tym samym od tracenia swoich właściwości.
Na plantacji pora wciornastki mogą się pojawić już w maju. Po zaobserwowaniu pierwszych osobników na tablicach lepowych trzeba zacząć dokładnie przyglądać się roślinom. Wciornastków szukamy na granicy wybielonej i zielonej części roślin rozchylając pochwy liściowe. Obecność 6 – 10 osobników na jednej roślinie daje podstawę do przeprowadzenia zabiegów ochronnych przy użyciu środków ochrony roślin.
Skuteczna ochrona
Zabiegi przeprowadza się w tzw. cyklach. Jeden cykl składa się z dwóch wykonanych po sobie w siedmiodniowym odstępie czasu zabiegach. Zabieg można wykonać jednym z preparatów: Cyperkill Super 250 EC (0,1 l/ha), Cyperkill Max 500 EC (0,05 l/ha), Cythrine Garden 10 ME (0,25 ml/m2), Fastac 100 EC (0,09 l/ha), Karate Zeon 050 CS (0,12 l/ha), Kirkuk B 050 CS (0,12 l/ha), Kirkuk C 050 CS (0,12 l/ha), Sherpa 100 EC (0,25 l/ha), SpinTor 240 SC (0,3-0,4 l/ha), Sumi-Alpha 050 EC (0,2 l/ha), Tak Tak 100 EC (0,09 l/ha), Wojownik 050 CS (0,12 l/ha). Ponieważ wciornastki mogą przez cały sezon nalatywać na plantacje porów z innych upraw oraz roślin dziko rosnących, po wykonaniu zabiegów należy kontynuować lustrację i w razie konieczności cykl zabiegowy powtórzyć. Po zbiorach natomiast bardzo ważne jest usunięcie z pola resztek pożniwnych, w których mogą zimować osobniki dorosłe zasiedlające wiosną plantacje. Z tego samego powodu istotne jest wykonanie na jesieni głębokiej orki. Niszczenie chwastów wokół plantacji powinno mieć z kolei miejsce przez cały sezon wegetacyjny. Pozbywamy się w ten sposób nie tylko miejsc, w których wciornastki mogą zimować ale także namnażać się i nalatywać na uprawy.
Larwy II pokolenia miniarek
Miniarka porówka należy do muchówek. Owady dorosłe mają ciało barwy czarnej (głowa jest żółta) i osiągają długość do 4,2 mm, natomiast biało-żółte, beznogie larwy osiągają 5 mm. Stadium pośrednim między osobnikiem dorosłym a larwą jest brązowa bobówka wielkości osobnika dorosłego. W ciągu roku rozwijają się dwa pokolenia tego szkodnika. Szkodliwe są zarówno dorosłe samice, które żerując nakłuwają powierzchnie liści tworząc na nich charakterystyczne, rzędowo ułożone jasne plamki jak i larwy drążące w liściach korytarze. Larwy pierwszego pokolenia uszkadzające rośliny w fazie 2 – 4 liści powodują na nich uszkodzenia przejściowe, gdyż wyrastające w tym okresie nowe liście sercowe umożliwiają roślinie dalszy jej wzrost. Larwy drugiego pokolenia są bardziej niebezpieczne i powodują powstawanie uszkodzeń stałych. W wyniku drążenia przez nie korytarzy w kilku przylegających do siebie liściach rośliny zaczynają gnić. Uszkodzeniom roślin powodowanym przez pierwsze pokolenie larw można zapobiec przez dobranie odpowiedniego terminu sadzenia rozsady lub siewu. Rośliny posadzone na polu w drugiej połowie kwietnia i później są zwykle mniej uszkadzane, natomiast sadzone od drugiej połowy czerwca nie są w ogóle zagrożone. W przypadku larw drugiego pokolenia szkodnika sprawa nieco się komplikuje, gdyż nie ma obecnie zarejestrowanych żadnych środków ochrony roślin, których można by użyć do zwalczania miniarki porówki w tych uprawach. Tak jak u poprzednio omawianego gatunku szkodnika ważne jest natomiast, aby po zbiorach usunąć resztki pożniwne z pól i wykonać głęboką orkę. Dodatkowo uszkodzone przez miniarki rośliny powinno się zniszczyć przed złożeniem ich do kopców lub przechowalni.
Dr Piotr Szafranek
Pracownia Entomologii Roślin Warzywnych
Zakład Ochrony Roślin Warzywnych
Instytut Ogrodnictwa
