Podstawowe zasady wapnowania gleb

Większość naszych gleb zawiera wystarczającą ilość wapnia (Ca) dla pokrycia potrzeb pokarmowych roślin. Konieczność ich wapnowania wynika z potrzeby zmiany odczynu, niezbędnego dla poprawy właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych gleb.

W rolnictwie wyznaje się zasadę, iż „wapniem nawozimy glebę, a nie roślinę”. Przyjmuje się, że optymalny zakres odczynu dla większości roślin mieści się w przedziale pH 5,6–7,2 czyli od lekko kwaśnego do obojętnego. W tym zakresie pH jest też najlepsza przyswajalność większości składników, głównie makroelementów oraz molibdenu.

Niemniej dla gleb bardzo lekkich za optymalne, przyjmuje się pH w granicach 5,1-5,5, uprawiając tolerancyjne dla tego odczynu: żyto, łubin żółty, seradelę, len i niektóre inne. Nieodpowiedni, ale dominujący w naszych glebach, kwaśny odczyn (pH poniżej 5) jest często główną przyczyną uniemożliwiającą uzyskanie wysokich plonów.

 Zalety stosowania nawozów wapniowych

• wapń odkwasza glebę i umożliwia uzyskanie optymalnego dla wzrostu roślin odczynu i stabilnej gruzełkowatej struktury. W takiej glebie są właściwe relacje powietrzno-wodne, z korzyścią dla rozrostu korzeni i rozwoju roślin;
• wapnowanie gleb kwaśnych zwiększa przyswajalność większości składników pokarmowych z gleby, zwłaszcza makroelementów i molibdenu;
• wapń ogranicza lub eliminuje z gleb kwaśnych przyswajalność toksycznych metali ciężkich, np. kadm i ołów, jak też wolnych związków glinu, manganu i żelaza, uszkadzające strefę włośnikową korzeni;
• wapń osłabia zakwaszający wpływ stosowanych nawozów mineralnych;
• ułatwia uprawę gleb zwięzłych, które stają się luźniejsze i wcześniej obsychają wiosną, zaś na lżejszych próchnica i Ca, zwiększają pojemność wodną i kompleks sorpcyjny, co przeciwdziała wymywaniu składników i zwiększa ich przyswajalność.

Różnice w wapnowaniu gleb lekkich i zwięzłych

Wapń w nawozach występuje zwykle w dwóch formach: tlenkowej i węglanowej, niekiedy występują one łącznie. Rzadziej w ofercie można spotkać nawozy wapniowe wodorotlenkowe, czyli wapno gaszone oraz krzemiany wapnia.

Wapno tlenkowe zaleca się na gleby zwięźlejsze, których odczyn zmienia się wolniej, ze względu na wysoką buforowość tych gleb. Dzięki temu istnieje mniejsze ryzyko ich przewapnowania mimo, że nawozy tlenkowe wykazują większą reaktywność, a więc wyraźnie szybciej działają (odkwaszają glebę) niż węglanowe.

Z kolei na lżejszych, piaszczystych glebach celowe jest stosowanie naturalnych, czyli węglanowych form Ca i Mg, wolniej działających, a więc łagodniejszych oraz bardziej trwałych  w odkwaszaniu.

Obydwie formy różnią się też zawartością czystego składnika (CaO). Nawozy  tlenkowe zawierają go co najmniej 60%, podczas gdy węglanowe, po przeliczeniu na CaO, od 20 do 50%.

Na glebach wykazujących niedobór magnezu, wskazany jest wysiew nawozów wapniowo-magnezowych. Należy podkreślić, że magnez wykazuje wyraźnie większą siłę odkwaszającą (współczynnik 1,39) niż wapń, a jest przy tym ważnym składnikiem pokarmowym roślin. Dla przykładu, jeśli nawóz zawiera 60% CaO i 20%  MgO to jego siła odkwaszająca w przeliczeniu na CaO wynosi: 60 + (20 x 1,39) = 60 + 27,8 = 87,8% CaO. Dobrym nawozem wapniowym węglanowym (wysoka reaktywność – ponad 95%) na gleby lekkie i średnie jest kreda, zawierająca zwykle ponad 30% CaO.

Na glebach bardzo kwaśnych (pH poniżej 4,6) oraz zwięzłych można jednorazowo wysiać nawet 5-6 ton na 1 ha czystego składnika (załączona tabela), czyli CaO i MgO. Wynika z tego, że nawet do 20 t/ha konkretnego nawozu, np. wapna defekacyjnego. Jednak zdecydowanie lepsze rezultaty daje „ewolucyjne (wolniejsze), a nie rewolucyjne (szybkie)” podejście do odkwaszania gleb, a więc stosowanie jednorazowo mniejszych dawek nawozów, ale w węższych przedziałach czasowych. Dotyczy to zwłaszcza gleb lżejszych, z których wapń jest łatwiej wymywany. Po 2-3 wapnowaniach jednorazową dawką 2-3 t/ha CaO (mniej na glebach lżejszych), w odstępach 2-letnich i uzyskaniu optymalnego odczynu, można w kolejnych latach prowadzić ten zabieg rzadziej (co 4-5 lat), podobną dawką nawozów, by utrzymać odczyn na pożądanym poziomie.

Należy mieć na uwadze fakt, że im gleba jest bardziej kwaśna oraz w miarę wilgotna, tym szybciej uwalniany jest wapń i magnez z nawozów węglanowych, czyli wcześniej nastąpi ich „działalność odkwaszająca”.

Terminy stosowania nawozów wapniowych 

Na polach najlepszym terminem wapnowania jest okres po zbiorach zbóż – na ściernisko, a więc przed uprawkami pożniwnymi. Chodzi o to, by podczas kolejnych zabiegów wprowadzić nawóz i odkwasić całą warstwę profilu glebowego. Zasadą jest by nawozy wapniowe stosować pod przedplon, po którym będzie uprawiana roślina najbardziej wrażliwa na kwaśny odczyn, np. burak, rzepak, lucerna, jęczmień. Ma to związek z faktem, że największa efektywność odkwaszająca nawozów występuje zwykle w drugim roku od ich wniesienia.

Nie zaleca się na ogół wapnowania w roku, kiedy stosowany jest obornik, gdyż wapń przyśpiesza jego mineralizację i może powodować straty azotu. Niemniej na glebach bardzo kwaśnych wapnowanie jest konieczne i wówczas obydwa zabiegi mogą być wykonane, choć w różnym terminie, np. obornik późną jesienią.

W okresie wapnowania nie zaleca się stosowania nawozów fosforowych oraz amonowej i amidowej formy azotu (siarczan amonu, mocznik, RSM). Może to bowiem skutkować uwstecznianiem fosforu, czyli jego przejściem w formę słabiej przyswajalną oraz  straty azotu w postaci amoniaku.

Orientacyjne – jednorazowe dawki wapnia w t CaO/ha umożliwiające doprowadzenie gleby do pożądanego odczynu w zależności od zwięzłości gleby i wartości pH(x)

x – w praktyce, jak zaznaczono w tekście jednorazowe dawki CaO nie powinny przekraczać 2 t na glebach lekkich i 3 t/ha na zwięzłych