13 marca 2020 r. ogłoszone zostały dwie ustawy kluczowe dla zapewnienia bezpieczeństwa fitosanitarnego i ochrony roślin w Polsce: – ustawa z dnia 13 lutego 2020 r. o ochronie roślin przed agrofagami oraz ustawa z dnia 13 lutego 2020 r. o Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa.
Konieczność przyjęcia nowych ustaw wynika z prowadzonej na poziomie Unii Europejskiej reformy prawa z zakresu kontroli urzędowych w łańcuchu żywnościowym i nowych rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady obowiązujących w tym zakresie.
W ocenie resortu rolnictwa przyjęcie obu ustaw podniesie bezpieczeństwo fitosanitarne Polski, ograniczy ryzyko introdukcji do kraju nowych groźnych agrofagów, a także zapewni poziom ochrony fitosanitarnej wymagany dla obecności polskich płodów rolnych na rynku międzynarodowym.
Ustawa o ochronie roślin przed agrofagami
Celem ustawy o ochronie roślin przed agrofagami jest wdrożenie do polskiego porządku prawnego przepisów prawa Unii Europejskiej – rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2016/2031 z dnia 26 października 2016 r. w sprawie środków ochronnych przeciwko agrofagom roślin oraz rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/625 z dnia 15 marca 2017 r. w sprawie kontroli urzędowych i innych czynności urzędowych przeprowadzanych w celu zapewnienia stosowania prawa żywnościowego i paszowego oraz zasad dotyczących zdrowia i dobrostanu zwierząt, zdrowia roślin i środków ochrony roślin (rozporządzenie w sprawie kontroli urzędowych) – w zakresie rozwiązań ograniczających ryzyko zawleczenia do Polski i zadomowienia się na terenie kraju nowych, niewystępujących dotąd agrofagów – wiroidów, wirusów, bakterii, grzybów, organizmów grzybopodobnych, nicieni, owadów i roztoczy, atakujących rośliny – mogących spowodować istotne straty gospodarcze.
Zadania z zakresu zdrowia roślin wykonywane będą, jak dotychczas, przez organy Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Organem, który będzie wykonywał kontrole spełnienia wymagań rozporządzenia 2016/2031 oraz kontrole występowania agrofagów, będzie, tak jak dotychczas, wojewódzki inspektor ochrony roślin i nasiennictwa. Wojewódzki inspektor będzie wydawał decyzje administracyjne w razie stwierdzenia występowania agrofagów kwarantannowych lub innych agrofagów podlegających obowiązkowi zwalczania. Będzie także organem właściwym do prowadzenia urzędowego rejestru podmiotów profesjonalnych, który zastąpi rejestr przedsiębiorców, prowadzony na podstawie ustawy o ochronie roślin. Wojewódzki inspektor będzie także wydawał świadectwa fitosanitarne eksportowe oraz świadectwa fitosanitarne reeksportowe. Paszporty roślin będą wydawać, co do zasady, upoważnione do tego podmioty profesjonalne, jednak zachowano w tym zakresie także kompetencje dla wojewódzkiego inspektora. Nowym rozwiązaniem jest możliwość wyznaczania obszarów wolnych od określonych agrofagów – w drodze rozporządzenia wojewody – co ma na celu ułatwienie eksportu towarów pochodzenia roślinnego do państw trzecich. Ustawa zawiera także regulacje pozwalające na wykonanie wynikających z rozporządzenia 2017/625 obowiązków państw członkowskich oraz ich właściwych organów w zakresie kontroli urzędowych w obszarze zdrowia roślin, w szczególności towarów importowanych z państw trzecich.
Ustawa zawiera regulację dotyczącą administracyjnych kar pieniężnych (w wysokości od 500 do 50 000 zł) oraz przepis karny, wprowadzający zagrożenie karą grzywny (art. 58-59).
Ustawa o Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa
Celem ustawy o Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa jest wdrożenie do polskiego porządku prawnego przepisów prawa Unii Europejskiej w zakresie działania Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa, w tym uregulowania organizacji i zasad funkcjonowania urzędowych laboratoriów wykonujących badania w zakresie ochrony roślin.
Organami Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa będą, tak jak dotychczas, Główny Inspektor Ochrony Roślin i Nasiennictwa, który jest centralnym organem administracji rządowej podległym ministrowi właściwemu do spraw rolnictwa, oraz wojewoda, wykonujący zadania przy pomocy wojewódzkiego inspektora ochrony roślin i nasiennictwa, jako kierownika wojewódzkiej inspekcji ochrony roślin i nasiennictwa wchodzącej w skład rządowej administracji zespolonej w województwie. Nadzór nad wykonywaniem zadań Inspekcji sprawuje minister właściwy do spraw rolnictwa.
Główny Inspektor reprezentuje Inspekcję na zewnątrz, w tym przekazuje Komisji Europejskiej oraz pozostałym państwom członkowskim Unii Europejskiej wymagane informacje z zakresu ochrony roślin. Koordynuje, nadzoruje, wydaje wytyczne i polecenia, ustala kierunki działania, inicjuje i organizuje szkolenia i doskonalenie zawodowe oraz kontroluje wojewódzkich inspektorów w zakresie spraw związanych z ochroną roślin i nasiennictwem i jest w stosunku do nich organem wyższego stopnia, sprawując nadzór i kontrolę administracyjną.
Ustawa szczegółowo uregulowała organizację i zasady funkcjonowania laboratoriów wykonujących badania na potrzeby zadań Inspekcji, w tym zasady wyznaczania laboratoriów urzędowych i krajowych laboratoriów referencyjnych, działających w obszarze zdrowia roślin oraz środków ochrony roślin. Zmieniono zasady podporządkowania laboratoriów Inspekcji – z dotychczasowej podległości wojewodom, w ramach wojewódzkich inspektoratów ochrony roślin i nasiennictwa, na podległość Głównemu Inspektorowi, w ramach Głównego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Główny Inspektor będzie sprawował nadzór nad laboratoriami przeprowadzającymi badania na potrzeby zadań Inspekcji oraz wyznaczał spośród nich laboratoria urzędowe.
Źródło: MRiRW
